Salam. Gordum ki, artiq bir nefer sizi oz yaradiciligi ile tanish edib. Odur ki, qerara geldim ki, men de burada nese yerleshdirim. Duzdur, hekayelerim Azerbaycan dilindedir, forum ise rus dilindedir. Amma yeqin ki, dilimizi bilenler yazdiqlarimi basha dushecekler.
Inshallah, Moskvaya gelenden sonra hekayelerimi rus diline tercume edib, sizlere yeniden teqdim ederem.

QARA GEYIMLI SHAIR

Qaranliq otaqda, oz genish carpayisinda uzanmishdi. Sessizlik icinde onun picilti ile tekrar etdiyi sozleri eshitmek olurdu. Bezen de bayirda kuleyin tesirinden uzerinde ishiq lampasi qurashdirilmish agac terpenir, otaga ani ishiq shuasi dushurdu. Bu zaman onun acilib-yumulan agzinin kolgesi divarda boyuk shekilde gorsenir, heyecan ve narahatligi o kolgede eks olunurdu. Arada agridan eziyyet ceken qocalar kimi ufuldayir, oz-ozune deyinirdi:
- Azerbaycanda dramaturgiyanin banisi? Axundov, "Hekayeti Molla Ibrahimxelil Kimyager" komediyasi ile. Nizaminin "Xemse"sine daxil olan eserler? "Sirler xezinesi", onu tercume edib? S.Rustem. Sonra "Xosrov ve SHirin". Onu? Hmm... Semed Vurgun... Yox... bashqasi idi... yadimdan cixdi...
Sabahki gune hazirliq muellimi edebiyyatdan butun kecirilenlerin tekrarini vermishdi. O ise gunduz sinif yoldashinin ad gunu qonaqliginda idi. Axsham ise hem yorgun oldugundan, hem de televiziyada futbol matci getdiyinden dersi oxumaq istemirdi. Muellimi cox telebkar insan idi. Her defe atasi onunla elaqe saxlayanda hansi gun dersi oxumadigini ve ya yaxshi hazirlashmadigini birce-birce ona deyerdi. Ona gore de o, mecburen oz otagina kecmish, gec saatlara qeder kitablari vereqlemishdi.
- Saat ucun yarisidir. Nece de yuxum gelir! Yox, deyesen, yene ozumu aldadiram. Dedim uzanib oxuduqlarimi tekrar ederem, amma ele gozumu yuman kimi yuxum gelir. Yatma... yatma... bir de tekrar ele. SHah Ismayilin mesnevileri? "Dehname" ve... yox, yene yadimdan cixdi...
Evvel bir qeder tereddud etdi, yorgani ustunden cekib durmaq istedi, amma tenbelliyi tutub, yene ustunu ortdu. Sonra dilinin altinda nese deyib ayaga qalxdi, ishigi yandirib, seliqesiz bicimde yere tulladigi kitablari ayaqlaya-ayaqlaya bayaq oxudugu edebiyyat kitabini axtardi. Uzun cek-cevirden sonra yazi stolunun altinda aciq shekilde atilib qalmish kitabi tapdi ve yadindan cixanlara nezer yetirib yatagina qayitdi.
- Yaxshisi budur, yataq, seher muellime deyerem axsham qonaqliqda olmusham, yaxshi oxuya bilmedim. Yox, ya da... yatma. Azerbaycanda qezelin ustadi? F...Fu...z...li.
Gozleri yumuldu. O, artiq yuxuya getmishdi.

* * *
Uzume ishiq dushurdu. "Yeqin otagin ishigini yandiriblar" deye, gozumu acmadim.
Getdikce yanaqlarim qizmaga bashladi. "Seherdir, pencereden dushen gunesh shuasidir" deye, yene gozumu acmadim.
Serin bir meh sacimi dagitdi. "Nefesliyi aciblar, kulek vurur" deye, bu defe de gozumu acmadim.
Civildeshen qushlarin sesi geldi, yaxinliqda suretle axan suyun shiriltisi eshidildi, xosh etirli cicek qoxusu meni mest eledi. Yavash-yavash gozlerimi acmaga bashladim ve gozlerim onunde semani - mavi rengli denizi gordum. Coshgun lepelerinde suzulen qaranqushlar "el sende" oynayirlarmish kimi bir-birlerini qovalayir, fite oxshar seslerini aleme yayirdilar. Gunesh ise adamin icini de isidecek istisini etrafa sepeleyib, boyuk umidle toruna baliq dusheceyini saatlarla gozleyen baliqci kimi ona negme soyleyirdi.
Gozlerimi ovushdurub, bayaq qarshimda canlanan menzereye bir de baxdim ve sonsuz teeccubler icinde ozume sual verdim: bura haradir?
Belimi dikeldib, etrafa nezer yetirdim. Ayagimin yanindan shirilti ile sularini sahildeki iri dash parcasina cirpan cay axirdi. O, guzgu kimi bashinin ustundeki menzereni eks etdirir, eyri-uyru derelerle axib, 50-60 metr uzaqliqdaki meshenin icine burulurdu. Cayin o biri sahilinde neheng bir agac vardi. Iri, six yarpaqlarla silahlanmish bu agacin keshiyini saysiz-hesabsiz kicik qushlar cekirdiler. Onlarin lelekleri yashil ve sari rengde idi, ozleri ise daim bu agacin etrafinda ses salib, dovre vururdular. Menim arxamda ise qeribe shekilde eyilmish, bezi ressamlarin barmaqlari kimi ariq ve eybecer gorunen agac vardi. Uzaqdan baxanda onu uzum agacina oxshatmaq olardi. Amma yaxindan, o, daha cox savannalarda biten, qish movsumu susuzluqdan eziyyet ceken agaclara oxshayirdi. Yer ise bashdan-basha rengareng ciceklerle ortulmushdu. Coxu cobanyastigi kimi irili-xirdali lecekleri olan guller idi. Etrafda ise tepelikler cox oldugundan ufuq tez-tez kesilir, uzagi gormek olmurdu. Birce onu demek olardi ki, bayaqki neheng agaclardan burada cox idi ve indi tepelerin ustunde onlarin yukseklere qalxmish budaqlarini gormek olurdu.
Nedense bashim dumanli, bedenim taqetsiz idi, fikirlesherken yorulurdum. Lakin yuxuda oldugumu artiq mueyyen etmishdim. Ayaga qalxib, caya yaxinlashdim ve ovucuma buz kimi soyuq suyu doldurub uzume cirpdim. Elimi cekende ise bir muddet heyret icinde ozumun sudaki eksine baxdim. O, 8-9 yashli ushaq idi. Daha dogrusu, men idim, amma ushaq yashda. Bash qaldiran bu shubheme qalib gelmek ucun muxtelif hereketler etmeye bashladim, amma ushaq da onlari tekrar edirdi…
Meni fikir goturdu. Icinde oldugum bu axmaq yuxunun qeyri-adiliyine ve bele gercekci gorunmesine meettel qalmishdim. Hem de niye on yeddi deyil, daha kicik yashda oldugumu defelerle ozume sual edib anlamaq isteyirdim. Yadimda oldugu qederile doqquz yashimda elimi pencere shushesi kesmishdi. Indi ise ondan sonra qalan capiq izi yox idi. Ona gore de, ehtimal edirdim ki, olsa-olsa sekkiz yashda olaram.
Axmaq yuxu kimi meni teqib eden bu axmaq, yersiz fikirler de meni yordu. Geri donub qarshidaki tepelere dogru addimlamaga bashladim. Bir qeder kecmish kollugun arxasindan bir tovuz qushu cixib, yavash-yavash, naz ede-ede qarshimdan kecdi. Ele bil eynindeki bu lelekleri pulla almishdi, indi de ber-bezeyi numayishyane shekilde gostererek forslanirdi. Sonra arxada hereket eden neyinse sesini eshitdim ve geri donende balaca bir ceyran balasinin bayaqki eybecer agacin yarpaqlarini yediyini gordum. Yaxinlashib ona elimi vurdum ve qorxmadigini gorub bashini tumarladim. Getdikce bayaqdan axmaq kimi gorsenen bu yuxudan hezz almaga bashlayirdim. Sonra aniden nese oldu, ceyran yerinden goturulub qacmaga bashladi ve men mesheden gelen adam sesini eshitdim. Bir az qorxu, bir az da ozumu burada cagrilmamish qonaq hesab etdiyimden yanimdaki boyurtken kollarinin arxasinda gizlendim. Agacliqdan sohbet ede-ede iki kishi cixdi. Onlarin eyinlerinde qedim milli libaslarimiz vardi. Bashlarina ise ag qumashdan emmame qoymushdular. Sesleri cox hezin, danishiqlari sher kimi axici idi.
- Fuzuli, herden fikirleshirem ki, belke de, bu heyat terzi sehv idi.
- Yox, Nizami, duz idi, sadece, bezi sheyler var ki, onu zaman duzgun qiymetlendirmir.
- Bilmirem, esrlerdir, fikirleshirem. Bax, men de saraylara getseydim, qeddar, qanicen shahlara medhiyyeler qoshub, onlari meleklere oxshatsaydim, ne deyisheceydi? Bir halda ki, iller kecenden sonra bu kimi sheylere diqqet olmayacaqdisa, ne menasi vardi? Olmazdimi, men de qelemimi sixa-sixa ag yalanlar yazardim. Bedbext ailemi naxishli xalilar uzerinde oturdar, evime gelen dostlari nefis teamlara qonaq edib, qizil dolu kiselerle yola salardim? Bax, budur meni yandiran, eziz dost, meger insanin mubarizesi hec neye deymez imish.
- Nizami, qardashim, gel, bele sheyleri fikirleshmeyek. Alnimiza ne yazilmishdisa, onu da etdik. Esas odur, yashadiq, yaratdiq, ozumuzden sonraki nesle inci tek misralar qoyub getdik.
- Eh, Fuzuli, men unudulmaqdan da qorxuram. Men kitablarimizin toz altinda qalib, oxunmamasindan da qorxuram. Heyatimizi edalete serf edib, edaletsizliye qurban olmaqdan da qorxuram. Eh, goren, yashayiriqmi qelblerde?
- Nizami, deyim ki, men de saraylarda oldum. Ele bilirsen, kef cekdim? Gorduyum facielerden dehshete gelib, heyata, shere, ozume nifret etdim. Amma eybi yox dedim, deyerimizi qadir Allah bildi. Bize mujdesi bu gozel cennet oldu. Teki onun merhemitini qiymetlendirib, bu cur sozler danishmayaq.
Qefilden ayagimin altinda qalan quru budaq xircildayib sindi. Onlar derhal men terefe baxib dayandilar. Ozumu mumkunce kollarin dibine sixib, sessizce dayandim. Amma xeyri yox idi, ox artiq yaydan cixmishdi.
- Kimsen? - onlardan biri sorushdu.
Ne edeceyimi bilmedim. Ellerim, ayaqlarim titremeye bashlamishdi.Cekine-cekine kolun arxasindan cixib, onlarin qarshisinda dersi oxumayan ve indi muxtelif behanelerle muellimeden canini qurtarmaga calishan shagird kimi mesum-mesum dayandim.
- Bala, sen kimsen? - o birisi sorushdu.
Men cavab vermedim, cunki ne deyeceyimi, sohbete nece ve haradan bashlayacagimi bilmirdim.
- Yeqin teze gelib. - evvelki ona dedi.
- Cox cavandir.
- Beli, eledir. - mene baxaraq dedi.
- Sence sehv dushub?
- Buralara sehv dushmek olmur, axi.
- Gel, oglum, qorxma. - onlardan boyca hundur olani mene elini uzadaraq dedi.
- Adin nedir?
- Ferid.
- Nece yashin var?
- On yeddi - dilimin dolashdigini hiss etdim - sekkiz, sekkiz.
- Ozunu nece hiss edirsen? Darixmirsan ki? - bayaqki neyese gore menim halima aciyirmish kimi sorushdu.
- Yox, xeyr.
- Buralar xoshuna gelir?
- Beli.
- Coxdan gelmisen?
- Bir az evvel. - ele danishiram ki, ele bil, qapini acib, girmishem bura.
- Ferid, sene bir shey deyecik, amma telashlanma, oldu?
Bashimla tesdiq cavabi verdim.
- Oglum, her bir ruha bir defe dunyada yashamaq haqqi verilir. O dunyada bu ruh bir insan cismine daxil olub, oz heyatini yashayir. Amma bunun uzun ve ya qisa olacagi onun ozunden deyil, alnina yazilmish taleden asili olur. Lakin bu o anlama gelmir ki, insan yazilmish hansina bir sujet esasinda oz heyatini yashayir. Heyati eger bir shahmat taxtasina oxshatsaq, deye bilerik ki, insan burada ag ve ya qara fiqurlarla qeyri-mueyyen bir reqibe qarshi oyun oynayir. Gedishler hamisi sene mexsusdur. Oyuna nece isteyirsen, ele de bashlaya bilersen. Amma senin bu taxtada hokmranligin taleyine yazilmish bir muddet erzinde olacaqdir. Yeni eger taleyinde otuz besh gedishe qalib ve ya meglub olmaq varsa, bu bele de olacaq. Bu vaxta kimi ise butun gedishler senin ixtiyarindadir, lakin sonluq taleyinde olan yaziya esaslanacaq...
Arada bir sukut oldu. Heyat, tale, shahmat, otuz besh gedish - butun bunlari gozlerim onune getirib, onlari birleshdiren zencirvari mentiqi tapmaga calishirdim. Bir az once yaranmish sessizlik ise mene sanki "indi senin novbendir, bir shey de" deye emr edirdi. Mense indiye kimi ozumden boyuklerle felsefe baresinde ciddi sohbetler aparmadigimdan ilk soze nece bashlayacagimi tereddud ede-ede arashdirirdim. Axirda belke de yersiz olan sual verdim:
- Bes, o qeyri-mueyyen reqib kimdir?
- Eslinde, shahmat taxtasi ile cekilen bu misalda hec bir reqib olmur. Insan oz-ozuyle oynayir. Heyatin qayesi beledir: insan genish menada heyatla, dar menada ise oz meni ile daim mubarizededir. - digeri dedi.
- Bes, reqibe qalib gelmek ve meglub olmaq ne anlami verir?
- Qelebe ve ya meglubiyyet her bir insanin shexsi meqsedleri ugrunda apardigi mubarizenin mentiqi sonlugudur ki, onun da esas vezifesi mesuliyyeti hiss edib, heyati sherefle, namuslu basha vurmaqdir.
- Ozun her sheyi gelecekde anlayacaqsan. Sadece sene mehz tale ile bagli fikirlerimizi bildirdik ki, burada olmagina gore hec kimi qinamayasan. Sene deyilesi en esas sozumuz ise bashqadir. Bizler gorduyun kimi qoca yashlarinda olan shexslerik. Bizim taleyimiz, bashqa sozle shahmat taxtasindaki oyunumuz cox uzun alindi. Lakin senin sekkiz yashin var ve bu o demekdir ki, senin bu oyunun cox erken basha catib.
- Siz ne demek isteyirsiniz? - heyecanla sorushdum.
- Oglum, sen artiq vefat etmisen.
Men hele de ozume sual verirem. Neye gore hemin bu vaxt menim gozlerimden birce damci da olsun goz yashi tokulmedi? Neye gore men cigira-cigira "yox" demedim, neye gore "hele cox cavan idim" deye haray qoparmadim? Menim ucun ozumu mehz hemin an cesaretle aparmagim hem teeccublu idi, hem de mene qururlu bir hiss yashatmishdi.
Goren, men ne vaxt olmushdum? Sonuncu defe gece edebiyyat kitablarini oxuyub, saat ikiden sonra yataga uzanmishdim. Sonra gozumu yummush ve acdiqda burada tapmishdim. Demeli, men gece vaxti olmushdum. Axi, nece? Ola biler ki, gece zelzele olub ve men tavanin altinda qalmisham. Bes, valideynlerim? Yeqin onlar canlarini qurtara bilibler, xilas olublar. Meni de ya daginti altinda olu tapiblar, ya da yarali halda xestexanada vefat etmishem. Ve ya lap bashqa cur, belke, dunen qonaqliqda yediyim o salatdan zeherlenmishem. Hele yeyende xoshuma gelmemishdi, yoldashimsa, italyan salatidir, dadi bele olur deyib, meni arxayin elemishdi. Men de bilmeyerekden boshqabima qoydugum besh qashiq salati yemeli olmushdum.
- Bes, sizler kimsiniz? - onlardan sorushdum.
- Oglum, seni ilk defe gorende bizi bir shey cox teeccublendirmishdi. Eslinde, sen burda olmali deyildin. Daha dogrusu, senin oz yerin vardi ve sen ora getmeli idin. Bizler qelem ehliyik, yeni esrlerdir olkemiz ucun yashayib-yaradan insanlariq. Omrumuz boyu bu xosh ishle meshgul oldugumuzdan bizim mekanimiz digerlerinden ayridir.
- Qeribedir, ele bil, insanlar dunyada muxtelif xalqlara bolunub, ayri-ayri olkelerde yashadiqlari kimi bu dunyada da bashqa-bashqa mekanlarda meskunlashmishlar.
- Vaxt gelecek, ozun her sheyi anlayacaqsan. - gulumseyerek hemin uca boylu adam cavab verdi.
- Bes, indi sizler kimsiniz?
- Men Mehemmed Fuzuli. - ucaboylu adam fexrle dedi.
- Mense Nizami Gencevi. - digeri de eynile onun kimi qururla soyledi.
Bu ne maraqli dunyadir. Lap yuxu kimidir. Yeqin ona gore hemishe yuxuya qisamuddetli olum deyibler. Gulumseyerek onlarla tanishligima shad oldugumu dedim.
- Indi bura cennetdir? - etrafa baxaraq sual verdim.
- Beli, sen cennete dushmusen. Amma bizler ucun maraqli olan niye senin mehz senetkarlarin yaninda olmagindir. - Nizami Gencevi dedi.
- Gel, seni digerleri ile tanish edek. Burada gormek isteyeceyin cox maraqli insan var. - Fuzuli qolunu ciynime qoyaraq soyledi. Biz tezlikle bu gozel yerde, tepelerin arasi ile addimlayirdiq.
Oyrendiyim yenilikden sonra ozumde qeribe bir yungulluk hiss etsem de, heyati vaxtsiz terk etmeyin ne qeder dusherli olub-olmadigi haqda fikir yurudurdum. Mektebi qurtarib, ali mektebe daxil olmaq isteyirdim. Iqtisadci olacaqdim. Bakidaki neft shirketlerinin birinde ishe duzelib, kifayet qeder cox maash almaq isteyirdim. Amma butun bunlar indi yox idi. Her shey bitmishdi, o arzular, istekler. Konlumden o dunyaya qayidib, yaxinlarimi gormek kecdi. Axi, niye men hec olmasa, oz yas merasiminde ishtirak etmemishdim? Yadima valideynlerim dushdu. Onlari gormek istedim, amma aglamalarina hec vechle tab getire bilmeyecekdim. Bunu cox yaxshi bilirdim, indi de ele guman edirdim ki, mehz buna gore ora getmek mene qismet olmamishdi.
Sonra meni bashqa sheyler narahat etmeye bashladi. Men bu dunyada indi neyleyecekdim? Butun gunu bosh-bekar gezecekdim? Hemishe din haqda bilgileri olanlar cennete dushmek barede hevesle danishirlar, amma hec sual veren de olmayib, ora dushub neyleyeceyik? Eger cennet bele gozeldise ve Allahin bize mujdesi bu esrarengiz mekandirsa, bizim buradaki ishimiz, peshemiz ne olacaq? Indi get-gede ozumu sagligimda dini kitablar oxumamaqda qinamaga bashladim.
- Sen o dunyada hansi sheherde yashayirdin?
- Bakida.
- Menim sagligimda ora balaca bir kend idi. Amma indi olkenin en inkishaf etmish sheherlerden biridir.
- Eledir, SHirvanshahlar SHamaxidaki zelzeleden sonra orani merkez elan etmishdiler.
Addimladiqca etrafa nezer yetirir, serin havani ciyerlerime cek-ceke tebieti seyr edirdim. Birden uzaqda biz terefe baxan ayaq uste dayanmish bir neferi gordum. Onun eyninde bashligi olan ve eteyi xelet kimi ayaqlarinin ucuna qeder uzanmish qara geyim vardi. Bashligi uzune kolge saldigindan sifeti gorunmurdu.
- O, kimdir? - uzumu shairlere teref cevirib sorushdum. Lakin onlar baxanda qara geyimli adam artiq orada deyildi.
Biz qalin meshenin derinliyine girib, maili istiqametde ishiq gorunen yuksekliye qalxdiq ve gelib bir dagin bashina catdiq. Bura dairevi bir meydan idin, kenarda boyuk bir dash parcasi vardi. Teneffus ederken havanin daha agir oldugunu hiss edirdim. Ayagimizin altinda ise bayaqki kimi gul-cicek yox idi, her yerde ancaq saralmish otlar vardi. Kenarda dayanib, cenneti seyr etmeye bashladim. Her shey gozel idi. Uzaqda shelaleler, caylar, neheng agaclar gorunurdu. Ele bil butun bunlar bir resm eseri idi, men de muzeyde durub, onlara tamasha edirdim. Amma nedense mene ele gelirdi ki, bu fusunkarligi tamamlamayan bir shey var. Hec yerde insan ve onun fealiyyeti goze deymirdi.
- Oglum - kimse meni cagirdi ve geri donende qarshimda onlarla adam gordum. Evvel tutuldum, en muhum meqamlarda hemishe menimle olan heyecanim bu defe de meni terk etmemishdi. Onlar gozlerini mene zilleyib, oz aralarinda nese picildashir, menim haqqimda danishirdilar. Onlari tanimishdim. Bu ag sacli kishi Mirze Feteli Axundzade, bu eynekli Necef bey Vezirov, bu kostyumlu Celil Memmedquluzade, bu elinde kitab olansa Nesimi idi. Digerleri de tanish idi, amma mene unvanlanan sual onlari tanimaq axtarishimi yarimciq qoydu.
- Necenci ilde yashayirdin? - Axundzade dostcasina sorushdu.
- 2005-ci.
- Maraqlidir, 50 ilden sonra bura yeni adam gonderirler. Amma bele cavan birisini.
- Biz de teeccub etmishik ve hele de bu haqda dushunmekdeyik. Ozunun dediyine gore Bakida yashayirmish, sekkiz yashi var. - Nizami Gencevi cavab verdi.
- Ogul, olkede veziyyet necedir? - Celil Memmedquluzade ciddiyetle sorushdu.
- Her shey yaxshidir.
- Bize oralar haqda danisha bilersen?
- Beli, sirf ne barede isteyirsiniz?
- Umumi olaraq de gorek, olkede veziyyet ne teherdir, hansi yenilikler var?
- Vallah, ne deyim, Azerbaycan inkishaf edir, insanlarin qaygilari azalir... - Ozumu dushmen esgerlerine esir dushmush birisi kimi hiss edirdim. Suallari ele maraq ve teleb ile sorushurdular ki, cavab vermedikde neyinse bash vereceyinden qorxurdun.
- Cox gozel, cox gozel. - her kesin uzunde sevinc emele geldi.
Birden izdihami yara-yara mene yaxinlashan bir nece insan gordum. Onlar telashla ora-bura baxir, kimise axtarirdilar. Axirda etrafdakilarin yaxasindan tutub, yalvararaq sorushdular:
- Hani o? Hani ushaq?
Hec kes cavab vermedi, cunki ozleri meni gorduler. Onlardan bashinda papaq, gozunde eynek olan birisi mene yaxinlashib, ellerini ciyinlerime qoydu ve mene sari eyilib, heyecan ve bir qeder teshvishle sorushdu.
- Sovet hakimiyyeti dagildi?
- Beli.
- Coxdan?
- 15 ildi.
- Indi Azerbaycan musteqildir?
- Beli.
Onun gozleri doldu, dizlerini yere qoyub meni bagrina basdi ve icin-icin agladi. Sonra ayaga qalxib "qelebe" deye qishqirdi.
- Huseyn, tebrik edirik. - Fuzuli onun elini sixib, uzunden opdu.
Her kes sevinirdi, shad idiler. Bayaq menim yanima izdihami yararaq gelen insanlara tebrikler deyilir, onlarsa teshekkur ederek onlarla gorushurduler.
Bunlar repressiya qurbanlar idi. Mene sual veren Huseyn Cavid, digerleri ise Mikayil Mushfiq, Yusif Vezir Cemenzeminli, Ehmed Cavad idi.
- Axir ki, olkemiz de musteqillik yoluna qedem qoyub inkishaf etmekdedir. Bu cox sevindiricidir, artiq bizler de dunya olkeleri ile bashabash mubarize apaririq. - Axundzade qururla deyib ferehlendi.
Bir anliga onlar mene dunyadan bixeber insanlar kimi gorunduler. Sanki Azerbaycanin hansisa ucqar rayonunun dag bashinda olan bir kendinde idim. Sakinlerin olkede olub-bitenlerden xeberi yox idi. Burada ne televizor, ne radio, ne de ki, telefon var. Sen ise indi onlara her sheyi birce-birce danishmali, etrafli melumat vermeli idin.
Onlar mene Azerbaycan haqqinda umumi suallar vermeye bashladilar. Sonra shad-xurrem oz aralarinda muzakireler etmeye bashladilar. Hetta bezi movzular etrafinda heqiqetleri bilmeden fikir mubadilesi aparirdilar. Meselen, Nizami deyirdi ki, indi yeqin tez-tez sheherlerde sheir meclisleri teshkil olunur. Bizimkiler de daha mecburen deyil, oz dogma dilimizde sheirler qoshub insanlari shenlendirirler. Diger terefde, repressiya qurbanlarindan biri oz yanindakilarina dedi ki, bunlara bax, ta bilmirler ki, sheir meclisleri kecmishde qalib. Amma yeqin ki, indi bizim kitablarimizi her yerde oxuyurlar. Adimiza parklar, sheherler salinib. Insanlar oz ovladlarina bizim adlarimizi qoyur, tez-tez bizim anma gecelerimizi teshkil edirler. Bashqa birisi sorushdu ki, sizce, ola biler ki, bizim shekillerimizi pul eskinaslarin ustune vursunlar? Bu zaman kimse orda dedi ki, yox, bele olmaz. Bizler coxuq, ta hamimizin shekillerini vurmayacaqlar ki. Sonra Axundzade dedi ki, bele olmasa da, yeqin ki, Bakinin merkezi kucelerinin birinde "SHairler ve yazicilar" adli park salinib ve orada bizim hamimizin heykelleri qoyulub. Adamlar da bosh vaxtlarinda ora gelib, olkemiz ucun calishan bizlerin heyatini, yaradiciligini oyrenirler. Bu vaxt Yusif Vezir etiraz etdi ki, yox, xalqimiz bizi yaxshi taniyir, bele numayishe ehtiyaclari olmaz. Sen dediyin o vaxt olar ki, hec kimin bizim haqda bilgisi olmasin. Onlar dedikleri bu sozleri ucadan deyirdiler ve tez-tez de mene baxirdilar. Cunki eger dedikleri sehv idise, men etiraz edecekdim. Mense onlarin bu gozel arzularini gozlerinde qoymamaq ucun sakit durub, onlara tamasha edirdim. Her ne deyirdilerse, dogru oldugunu ferz edib, lap ushaq kimi sevinirdiler. Fuzuli dalbadal bir nece defe ucadan dedi ki, menim qezellerimi sevgililer oxuyur, Mikayil Mushfiq dedi ki, kusululer "yene o bag olaydi" deyib barishirlar, Huseyn Cavid dedi ki, indi artiq dunyada sher yoxdur, her kesin bir amali var, sulh ve gozellik. Herden ozum de cashirdim, ele bilirdim, onlar duz deyirler. Axi, men niye sakit durmushdum? Niye Fuzuliye demirdim ki, sizin sherleriniz ancaq kitablarda qalib. Niye Celil Memmedquluzadeye, Mirze Feteli Axundzadeye demirdim ki, duzdur, ereb elifbasindan latin elifbasina kecmishik, amma vetendashlarimiz dogma dilimizden vaz kecib, rus, ingilis dillerini oyrenmeyi oz dilimizden ustun tuturlar. Men neden qorxuram? Arada Nesiminin sesini de eshitdim. O da hamiya deyirdi ki, gordunuz, artiq insanlar da anladilar ki, menim felsefi sozlerimde allahsizliq yox, kamillik felsefesi yatirdi. Buna gore hetta o, Axundzadeyle qucaqlashib, onun da qelebesine sevinmishdi. Amma bu dramatik sehne ele de cox davam etmedi. Onlar menden etiraz cavabi gelmediyini gorub, qash-qabaqlarini tokmeye bashladilar. Ehmed Cavad dedi ki, ilk musteqil demokratik cumhuriyyetimizin himninin sozlerini yazdigina gore denizkenari parkda onun ve Uzeyir Hacibeyovun neheng abideleri ucaldilib. Sonra gelib menden sorushdu ki, duz demiremmi? Men de bacarmadim… cennetde idim, dilim yalan danishmirdi. Dogrunu demek istemirdim, amma alinmirdi. Odur ki, ona "yox" cavabi verdim ve bu zaman etrafdakilarin nezerleri menim dodaqlarimda cemlendi. Her kes agzimdan cixacaq novbeti sozu boyuk sebirsizlikle gozleyirdi.
- Sizler cox gozel arzular qurursunuz. Amma bezi heqiqetler de var. Dediklerinizin bir qismi heyata kecmeyib.
- Arzular? - Nizami hirsle sorushdu - Ne arzular? Ne qeder arzu qurmaq olar? Bunlar meger dogru deyilmi?
- Elbette, xalqimiz sizleri xatirlayir ve adlarinizi qururla soyleyib, sizi butun dunyaya tanitmaga calishir. - mecburen shablon cumleler qoshub, veziyyetden cixmali idim.
- Ne dunya? Bize dunya lazim deyil. Bize oz memleketimiz lazimdir. Bize dogma dilimizde danishan, muqeddes torpagimizda yashayan insanlarin shehadeti lazimdir. - Nesimi ireli gelerek dedi. - Men istemirem dunyani, mene Onun neyi lazim ?
Nedense mene ele geldi ki, eslinde, bu insanlar burada ozlerini hemishe narahat hiss edibler. Onlar belke de, elli ildir bu xeyallari qurub, gelecek novbeti adamdan onlarin heyata kecib-kecmediyini bilmek arzusundaydilar. Haminin demeye sozu vardi. Mumkun olsaydi, heresi menimle saatlarla teklikde sohbet edib, etdiklerinin evezinde ne qazandiqlarini bilmek isterdiler.
- Yaxshi, dostlar, nezere alin ki, qonagimiz ushaqdir, cox sheyden xeberi olmaya da biler. - Mirze Feteli Axundzade onlari sakitleshdirmeye calishdi.
- Axundzade duz buyurur, cenablar. Gelin her sheyi boyutmeyek. Sizler guya sekkiz yashinda cemiyyetde olub-bitenden xeberdar idinizmi? Odur ki, her sheyi bele facievi qebul etmeyin. - Fuzuli meslehetcesine deyib, sakit sesle sorushdu - Ogul, bax, de gorum, menim qezellerimi musiqi sedalari altinda boyuk, boyuk meclislerde oxuyub eleyirler?
- Xeyr.
- Niye boyuk, boyuk meclisler ucun yeriniz yoxdur?
- Var.
- Bes, varsa, orada niye musiqi meclisleri olmur?
- Olur, amma sizin qezelleriniz oxunmur.
Bunu eshidib, Fuzuli pert oldu. Yeqin hec fikirleshmirdi ki, ozunun arzuladigi meclisler ola, amma onun deyil, bashqalarinin qezellerini oxuyarlar. Mene zendle baxa-baxa, saqqalina sigal cekdi ve gozunu yere zilleyib fikre getdi.
- Bes, kimlerin qezellerini oxuyurlar? - Nizami son derece maraqla sorushdu.
- Sizlerden hec kimin. Orada pop musiqileri oxuyurlar.
- Pop? - her kes bir agizdan tekrar etdi. Sonra da bir-birlerine teeccuble baxib, bunun ne oldugunu fikirleshdiler.
- Yeni demek isteyirem, muasir musiqiler oxuyurlar. Duzdur, onlari da shairler yazir ve sonra musiqi bestelenir.
- Sozlerinden bele cixir ki, Nizamiden, Fuzuliden de qudretli shairler peyda olub? - Mikayil Mushfiq sorushdu.
- Xeyr, bilirsiniz, siz yazdiqlariniz muasir zamanla uygun deyil. Indi insanlar bashqa cur sheirler isteyirler. Hem de inanin mene, sizin kimi shairler sizlerden sonra bir de Azerbaycanda dunyaya gelmedi.
- Demeli, bizlerin yazdiqlari ancaq bizim zamana uygun imish. - Nesimi deyib, dilinin altinda nese danisha-danisha sualverici baxishlarla semaya baxdi.
Fikirleshdim ki, goren, ureyinde Allaha nese deyirdi? Ve ya deyirdise, ne deyirdi? Allahdan ne isteyirdi ? Belke, Almas Ildirim kimi "necin shair doguldum" deye sual edirdi. Yeri gelmishken, Almas Ildirim da burada idi. Amma uzu hec gulmurdu, ne deyirdimse, ifadesi hec deyishmirdi. Yeqin veten hesreti hele de onu terk etmeyib. Duzdur, cennete dushub, Vetene ki, dushmeyib…
Hami fikirli idi ve sanki bu da etrafa menfi ehval-ruhiyye sacirdi. Bashim agrimaga bashlamishdi, ureyim darixirdi, bayaqdan mene xosh gelen hava sanki icimi parcalyirdi.
- Bes, teatr filan, eserlerimizi tamashaya qoymurlar? - Necef bey Vezirov shubheyle sorushdu.
- Xeyr. Teatr seneti olub. Sizin de eserlerinizi sehneye qoyan yoxdur. - Men niye bele sert cavab verdim? Daha yumshaq ola bilmezdimmi? Yeqin ona gore ki, teatra hedsiz maragim var ve Azerbaycandaki acinacaqli veziyyetden hemishe dehshete gelmishem… Ah, men niye sekkiz yashli ushaq kimi agzimdan cixan sozun ne fesadlar torede bileceyine diqqet yetirmeyerek bu sozu dedim? Necef bey Vezirovun menim bu cavabimdan sonra hansi ifade aldigini tesevvur etmek cetindir. Yashli qocalar kimi elleri, dodaqlari titremeye bashlamishdi. Utandigindan digerlerinin uzune dik baxa bilmirdi.
Indi artiq menim de gozlerim dolmushdu. Hicqirmaq, aglamaq isteyirdim.
- Men anlamiram. Nece yeni olub? - Celil Memmedquluzade neyese umid besleyirmish kimi sorushdu.
- Indi cox adamin teatr sehnelerine maragi yoxdur. Odur ki, tamasha da olanda hec kes gelmir.
- Axi, nece ola biler bu? Bizler omrumuz boyu bunun ucun calishmishdiq. - Cefer Cabbarli dedi.
- Bilirsiniz, sizler hemishe calishmishdiniz ki, medeniyyetimiz SHerqden daha cox Qerb medeniyyetine oxshasin. Amma yeqin ki, bunun menfi tereflerini nezere almamishdiniz.
- Bunun teatra ne dexli? Qerbde hemishe dramaturgiyaya maraq olub. Yoxsa, Qerbde de teatr seneti olub?
- Xeyr, olmeyib, orada bu senet hemishe yashayan bir canlidir. Amma… - indi fikirleshirem ki, bayaq dediyim sozun metlebe ne dexli vardi - bizler indi Qerb olkelerindekiler kimi eylenmeyi sevirik. Teatr, kitab ise bizler ucun eylence hesab olunmur. - arada bir fasile oldu, sonra haminin mene diqqetle qulaq asdigini gorub sozume davam etdim. - Bizler Qerbe oxshamaq, Qerbli olmaq isteyirik. Bizler ucun artiq qedim SHerq adet-enenelerine soykenen milli xususiyyetlerimiz kohne eshya kimi gorsenir. Azerbaycan artiq bildiyiniz SHerq olkesi deyil, biz artiq Qerb olkesiyik. Niye teeccublenirsiz, sizler bunu istemirdiniz? - cosharaq sorushdum.
- Demeli, olkemiz, xalqimiz bizi bele - adet-enenelerimize hormet etmeyen insanlar kimi taniyir? Demeli, sizler sanirsiniz ki, bizler Qerb deyende Qerbli olmagi nezerde tuturduq? - Celil Memmedquluzade teessuf ederek dedi.
- Ogul, biz cehaleti pisleyirdik. Biz deyirdik ki, bu gerilik, inkishafdan geri qalmaq yaxshi ish deyil. Biz olkemizi dunya olkeleri ile eyni seviyyede olan bir olke kimi gormek isteyirdik. Biz ne dinimizi tekzib edirdik, ne de illerdir babalarimizin goz bebekleri kimi qoruduqlari adet-enenelerimizden uz dondermishdik. - Necef bey Vezirov dedi.
Men susmushdum. Onlarsa bir-birlerine baxir, fikirleshirdiler. Gozlerden od yagirdi, ozlerini aldadilmish, alcalmish kimi hiss edirdiler. Bezileri hetta uzunu yuxari qaldirmayaraq yere baxirdi. Onlar keshfiyyat zamani emeliyyatlarinin ustu acilmish, indi muhasirede qalib, komek yolunu axtaran bicarelere oxshayirdilar. Men bu zaman izdihamin arasinda durub, mene baxan yene o qara geyimli adami gordum. O, mene baxirdi, dinmirdi. Etrafdakilardan onun kim oldugunu sorushmaq istedim. Amma nezerlerimi yayindiran kimi, yene o, yox oldu.
- Bes, torpaqlari almadiz? - bizden bir nece metr aralidaki qayanin ustunde arxasi bize sari oturan ve tebieti seyr eden (ya da bize qulaq asirdi, amma hele biz terefe hec baxmamishdi) birisi dedi. Onun eyninde boz qumashdan xelet, bashinda ise sultanlarin bashina qoyduqlari qirmizi bash geyimi vardi. Men onun kim oldugunu anlamishdim, hetta deyerdim ki, bu mekanin sakinleri ile tanish olduqdan sonra gozlerim onu axtarirdi. Cunki o, bir shair olmaqdan elave, indiyene kimi movcud olmush Azerbaycan dovletlerinden en qudretlisinin yaradicisi idi.
Mene unvanladigi sual deqiq idi. Hansi torpaqlari nezerde tutdugu bilinirdi. Lakin men neyese gore bu cennetde dogru danishmali idim ve ona gore dedim:
- Qarabagi da itirdik.
Dediyim sozden sonra araya dehshetli bir sukut cokdu. Adama ele gelirdi ki, bu sukutun icinde o, yeniden olecek. Tezlikle, sukutun bir qilinc olub, bagrima sancildigini hiss etdim.
- Kime? - tekidle yene sorushdu.
- Ermenilere.
SHah ayaga qalxib, addimlarini aram-aram ata-ata qayadan endi. Men onun cavan yashinda olduyunu bilirdim. Lakin yandan sifeti o qeder solgun gorunurdu ki, ona cavan demek olmazdi. SHah ashagi enib dayandi, uzunu mene teref cevirdi. Baxdi. Men de baxdim. O, menim gozlerime, men onun gozlerine. Getdikce onun dolmush gozlerinin derinliklerinde itib-batacaqdim. Birden gozlemediyim halda SHah aglamaga bashladi. Bu, sozsuz, onun cesaretsizliyine delalet etmirdi. Bu goz yashlari heyatinda etdiklerinin heder getdiyini bilen bir insanin qelbinin sonsuz kederinin guzgusu idi. Kim bilir o, ne qeder aglamishdi? Onun cohresine bu solgunlugu veren meger onlar deyildilermi?
Yeqin ki, besh esrdir aglayir. Besh esrdir her gelen novbeti acini ona yashatmishdi.
- Xecalet cekmediniz hec? - sesini qaldiraraq sorushdu. Men ise susmaqla cavab verdim.
- Utanmadiniz?... Gorun kimlere… - yanaqlarindan suzulub axan goz yashlari ona sozune davam etmeye imkan vermedi. Deyesen, ozu de aglamagina peshman olmushdu. Amma onlari silmek evezine kefli adam kimi bashini yellederek dedi - …Yox, yox, bes, bir sual verim, hardadir onlar? - ellerini qaldiraraq menden sorushdu - hardadir Veten, hardadir?
Bu vaxt qulagima sesler geldi. Deyesen, hami icin-icin aglayirdi…
- Ismayil, qem etme. - Nesimi ona yaxinlashib, onunla bir bizden ayrildi.
Yene sukut, yene sukut. Men sanki olumden sonra, her gelen sukutun ardinca yeniden olurdum.
- Fuzuli, goren, dunya niye bele vefasiz oldu? - Nizami goz yashlarini sildi ve sukutu pozaraq bir az kinayeli, bir az peshman, bir az da aciz insan kimi sorushdu.
- Bilmirem. Biz omrumuz boyu elimizde qelem, qarshimizda kagiz, heqiqetleri yazmaga calishdiq. Amma sanki edaletsizliye adet etmish insanlar bizleri duymaq istemedi. Indi gorurem ki, biz cox yerde sehv etdik ve bu gun de bunun dogruluguna hamimiz shahid olduq… Sohbet, elbette ki, kimlerinse bizleri xatirlamamaginda deyil, bizler kim idik ki? Ancaq yazi-pozuyla meshgul olan insanlariydiq. Sohbet boyuk tarixi olan milletin bu qeder tez deyishmesi, kim oldugunu bele tez unutmasindadir…
- Men ele sanardim ki, iller kecdikce zaman yashlanar. Ve zaman yashlandiqca da, mudriklesher, dahi olar. Amma biz cox sheyleri nezere almadiq, Fuzuli. Biz nezere almadiq ki, zaman yashlanib, hec kese lazim olmayan, otagin kuncunde sessiz-semirsiz oturan qocaya da cevrile biler. Biz nezere almadiq ki, zaman yashlanib, saatlarla collerde gezishen, olumu gozunun altina alan ve daim qash-qabagi tokulmush bir ahila da cevrile biler. Ve nehayet, biz onu da nezere almadiq ki, zaman yashlandiqca unuda da biler… Bax, budur Fuzuli, o, unuda da bilermish…
Ellerim titremeye bashlamish, her kes mene nifret dolu baxishlarini zillemishdi.
- Sizler bizden ne isteyirsiz? - Axundzade bayaqki sohbetden daha da kovrelmish kimi mene yaxinlashib sorushdu.
- Bax, biz pis ish gorduk, omrumuzu xalqimiz ugrunda xercledik. Neyi sehv etmishdik? - Celil Memmedquluzade qolumdan cekerek sorushdu.
- Bizi gunahkar hesab edirsiz? Ele bilirsiz bizler Veten xainleriyik? - Yusif Vezir ustume cigirdi.
- Qorxmursuz, Allahdan qorxmursuz hec? - Cefer Cabbarli sorushdu.
- Bizler, axi, neylemishik, he? - Ehmed Cavad dedi.
- Oz eybecerliyinizde bizi qinayirsiz ? - Huseyn Cavid sorushdu ve ardinca bu kimi suallar vermeye bashladilar. Hamisi menim ustume qishqirirdilar. Onlarin uzlerine gunahkar kimi baxirdim. Her kes danishdigindan artiq ne dediklerini de anlamirdim. Birden kimse, elini atib yaxamdan berk-berk tutdu. Sonra hamisi ustume dushdu. Meni vururdular, yumruqlar bashima, belime deyirdi...

* * *
- Bizi bagishlayin! Bizi bagishlayin! - qishqiraraq gozlerimi acdim.
- Ne olub? - atam qapini acaraq iceri girdi. Arxasinca da anam.
- Hec, hec, yuxu gormushem ondandi.
- Qorxma, qorxma. - anam heyecan icinde meni sakitleshdirmeye calishdi.
- Yox, hec ne yoxdu. Yuxudur da.
- Qoy su getirim.
- Ana, lazim deyil…
* * *
…Goren, sevinimmi? Men olmemishem, her shey yuxu imish, hamisi. Ah, men burada olmaqdan nece de shadam! Demeli, hamisi yalanmish. Amma cox inandirici idi. Yeqin, derslerdendir, muellim o qeder tapshiriq verir ki, artiq geceler de yuxuma girirler. Yataq. Evdekiler de cox qorxdular. Indi hami sabah ne yuxu gorduyumu sorushacaqlar. Men ne cavab verim? Deyim ki, Nizami, Fuzuli meni doyurdu? Ne ise. Yaxshi ki, her shey yalan imish. Allah onlarin hamisina rehmet elesin….
… Yox, yata bilmirem. Yuxunun cox hissesi yadimdan cixib. Amma o qara geyimli adam yox. Kim idi o? Ele bir shair vardi ki, hemishe qara geyinirdi? Yox, yoxuydu. Bes, onda menimle hec danishmayan, hemishe ozunu sakit aparan o shexs kim idi? Bilmirem. Nedense, mene ele gelir ki, bu yuxuda her shey yalan idi. Birce, ondan bashqa. O tekce real idi, o, gercek idi. Amma o kim idi?...

Спасибо за рассказ!
Он заставляет задуматься над нашим настоящим. И правда, что бы они сказали, узнай они как изменился мир (Азербайджан)?
Что мы не ценим нашу культуру, стремимся и бежим за модой, за Западом. Спрашивается – зачем?
Когда тот мальчик говорил, что мы потеряли Карабах, мне стало стыдно вместе с ним.

Советую всем прочитать!

Большое спасибо Вам, WhiTe_KniGhT!
Будем с нетерпением ждать от Вас новых творений!

Cox sag olun. Sevinirem ki, xoshunuza gelibdir.

Men fikirleshirem ki, bura yeni eserlerimi qoyam. Hal-hazirda birinin uzerinde calishiram, qurtaran kimi sizlere teqdim edecem.

Хмм... WhiTe_KniGhT обещал разместить тут свой следующий рассказ и куда-то пропал :?

Salam. Bagishlayin, Moskvaya gelenden internet problemim oldugundan foruma ancaq indi gire bilirem. Hal-hazirda burada oxuya-oxuya da yaziram, inshallah, yazib qurtaranda foruma yerleshdirerem. Kimin ucunse maraqlidirsa, bu sayti ziyaret ede biler. Cox sag olun

www.safarov.world.az

Ну неужели Вы вернулись?!

А мы тут ждём, когда же Вы разместите новые романы.

[quote=Xari-bulbul]Ну неужели Вы вернулись?!

А мы тут ждём, когда же Вы разместите новые романы.[/quote]

Да, Xari-bulbul, он вернулся.
Теперь столько же будем ждать его вывешенных романов сюда.

Ordan-burdan...

Pencereden baxarken...

Fincandaki cayima moruq murebbesi tokub, bir az qashiqla qarishdirdim ve pencerenin onune kecib, caydan xesiscesine az-az qurtum alaraq, kuceye baxdim. Dunen xebersiz gelmish qara buludlar agappaq qari shehere eledikden sonra indi yavash-yavash goy uzunden cekilirdiler. Kulek yox idi - burada kulek nadir hallarda olur - amma nese harasa telesen, amma agir-agir hereket eden qurbagalar kimi bu topa buludlar da dayanmadan gedirdiler. Onlari, deyesen, dalinca qovalayan ozleri boyda neheng ag buludlar idi. Bezen bezi yerlerde kicik boshluqlar emele gelir ve bu ag-qara renglerin arasindan mavi sema gorunurdu. Hetta gunesh de herden imkan tapib, shualarini bu boshluqlardan iceri oturur, onlar da buludlarin carpishan qanadlarinda sari reng alirdilar. Kucede besh-alti ushaq qar topu oynayir, ishden ve ya magazadan qayidan iki qadin ise ellerini oynada-oynada ne haqdasa sohbet edirdiler. Sol terefden bir oglan cixib, yavash-yavash shushe kimi parildayan, buzlashmish seki ile addimlayib getdi. Yadima dushdu ki, tecrubesizliyimden dunen gece onun kimi diqqetli olmaq evezine, suretle gede-gede yataxananin qabaginda yaxshica surushub-yixildim.

Cayimdan bir qurtum aldim, morugun tekce dadini cox, qoxusunu da hiss eledim.

Temperatur sifir derecenin etrafinda gah qalxib, gah da enir. Hele dunen qar yaganda da keskin shaxta yoxuydu. Buranin havasindan cox xoshum gelir. Ele bil Azerbaycanda dag rayonlarindan birine getmishem, seher durub, bu temiz havani ciyerlerime cekirem. Elimi atib, pencereni acdim, soyuq, amma adami ushutmeyen bir yel otaga daxil olub, qapini iteledi ve taqqilti ile ortdu. Ushaqligimdaki bir xatire yadima dushdu, gozlerim onunde canlandi. Bu o xatirelerdendir ki, ya dord, ya da besh yashimda heyatimda bash verib ve indiye kimi de yaddashimin dar cercivesinden o yana atlanib, terk etmeyib. Bizim, daha dogrusu, babamgilin Agdamda iki mertebli evimiz vardi. Her seher hamidan tez yuxudan oyanir, pillekenlerin bashindaki kicik eyvana cixib, guneshe baxir, gozlerimi yumaraq subh caginin serin, yungul havasini udaraq, nece de xoshbextem, seheri, guneshi nece de sevirem deye dushunurdum. Yadimda qalan bu kicik xatireler menim ucun o qeder ezizdir ki, illerin otmesine baxmayaraq, mehz hemin zaman kecirdiyim hissleri de indi yeniden hiss ede, yashaya bilirem.

Kucede bizim akademiyada oxuyan iki afrikali dostum gorundu. O gun onlardan biri, hundur boylu Didye mene dedi ki, onun yashadigi olkede qar yagmir ve qari ancaq televizorda, shekillerde gorub. Indi ise nehayet ki, Moskvada bu tebietin yarashiqli, nazla yagmagi seven sovqatini gore, toxuna bilmishdi. Hercend fikirleshirem ki, goren, Didye de mi, menim qara her defe toxunarken hiss etdiyim yumshaqligi, safligi, tebietin "mehriban"ligini, "merhemet"ini duya bilirmi? Bilmirem, Bakida da qar yagirdi, az da olsa, her il ele alib, yumruq boyda qartopu duzeltmeye imkan veren miqdarda kucede yerde, avtomobillerin ustunde qar tapmaq olardi. Amma nedense her defe elimi qara vuranda ele bilirem ki, ona ilk defedir toxunur, ilk defedir onun soyuqlugundaki istini hiss edirem...

Yadima salmaga calishdim, xatireler defterini vereqledim, lazimi sehifeni tapdim, amma ne qeder istesem de, yaddashimda olan ilk qarli gunu tam tesvir ede bilmedim. Rayondaki evimizin qarshisindaki bagimiz yadima dushdu, bag gece yagmish qara burunmushdu... teessuf ki, bundan artiq hec neyi xatirlaya bilmirem. Belke de, ele her defe qara toxunanda onda hiss etdiyim bu yenilik mehz hemin qarin hesretinin tesirindendir? Belke, darixdigim, axtardigim orada yagan, yaddashimdan yapishib, hele de tam terk etmeyen o qarli gunun xatiresidir?... Fincani agzima yaxinlashdirib, bir qurtum da moruqlu cayimdan icdim...

Yadima dushdu... Bir defe evimizde nese qalabaliq idi, yaxin qohumlarin hamisi gelmishdi. Su balonlarini goturub, harasa yarimsaatliq bir yere getdik ve orada sira ile suyu shir-shir axan bulaqlardan balonlara su doldurub qayitdiq. Boyuk ehtimalla sonra evde cay da icdik. Belke de, samovarda qaynatmishdilar, belke de, heyetde icmishdik, belke de, o vaxt menden 10 yash boyuk emimoglu hele agaca dirmashib, bir boshqab gilenar yigib getirmishdi ki, caya tokub, boyukler de, biz de icek. O cayin dadi, o suyun safligi, o gilenarin acisi yadimda qalmayib, amma oradaki seherin guneshli semasi, qish gununun qarli torpagi hele de menimledir, hele de yashamaqdadir. Men guneshli havani cox sevirem, elece de qarli... Amma guneshi daha cox sevirem, cunki o menden hec ne almadi, amma qar...

Axirinci aylari xatirlayiram. Artiq rayonun bir nece kendinde doyushler gedirdi. Biz artiq iki ildir idi ki, Bakida yashayirdiq. Hansisa sebebe gore qish gununde rayona gelmishdik. Kishiler danishirdilar ki, dunen gece rayon merkezine en yaxin kendde iki evin ustune qrad mermisi dushub... Sonra kimise oturmek ucun cole cixdiq, sagollashdiq. Hele de yadimdadir. Colde qar yagirdi...

Yayda bir defe de getdik rayona. Amma bu defe kende, rayon merkezinde tehlukeli idi...

Qapi acildi, Aleksey iceri girib, portfelini carpayisinin ustune tulladi ve yene tez-telesik otaqdan cixdi. Pencereden kecib gelen yel yene qapini ortdu. Alekseyin atasi evvel polis ishcisi olub. Ilk defe tanish olanda, Azerbaycandan oldugumu deyerken, atasinin 90-ci illerin evvellerinde Qarabagda doyushduyunu dedi. Amma sonra ozu de basha dushdu ki, bunu dememeliydi. Her halda sonra aydin etmishdim ki, atasi vaxtile Azerbaycan ordusuna qarshi vurushmush hansisa komekci rus batalyonunda xidmet etmishdi...

Son qurtumu alib, fincani stolun ustune qoydum. Hazirlashmaliydim, yarimsaata akademiyada muhazire bashlayirdi...

Sağ ol, White Knight!

Пока читала Ваш рассказ, вспоминала свой район, тоже оккупированный армянами.
Правда зимой я там не была, наверное, тоже очень красиво.

White Knight, а почему Вы не подписываетесь своим настоящим именем, или это Ваш псевдоним?
Предлагаю тему переименовать на Ваше настоящее имя.

Yox, men ingilis dilinde ozume leqeb goturmerem hec vaxt Sadece helelik oz adimi yazmiram ki, ozumu oz adimi debdebeli shekilde deyecek qeder ne yaxshi yazici hesab edirem, ne de ki, buna layiq oldugumu bilirem. Inshallah, eger davam etsem, iller sonra dogrudan da, yaxshi yazilar yazsam, onda oz adimla cixish ederem.

Hormetle,

Semed Seferov

salam White Knight
yeni Aq Ikid
по русский это будеть Белый Рыцарь
ждем продолжение
что бы написать по русский не обязательно прийти на Россию .


Hele sen vetende olsanda qoy sesin xaricden kelsin

Cox sag ol, artiq sesim iki defe Amerikadan gelib, inshallah, gelen il bir defe de gelecek

Bakıya Zeng

Çay içmek istemişdi. Elektrik çaydana yarısından su doldurub, qaynayacağını gözleyene qeder bu fikirde idi. Amma ele ki, su qaynadı, ne düşündüse, fincana çay evezine, qehve tozu tökdü. Çayı isti-isti içmeyi sevse de, qehveni içe bilmirdi. Odur ki, bir az gözlemeyi qerara aldı. Baxışlarını masanın üstündeki cib telefonuna zilleyib, gözlerini azacıq qıydı ve yol çeke-çeke fikre getdi. Onun artıq daimi qonağı sayılacaq bu ani fikirlerinin heç bir deqiq, konkret mövzusu yoxuydu. O, fikirleşmeyi seven bir şexs idi, belke de, çoxu üçün ağır, kederli, bezgin bir iş olan fikirleşmekden, düşüncelere dalmaqdan hedsiz zövq alırdı. Amma özü de başa düşürdü ki, xeyirli bir meşğuliyyetin qulpundan yapışmayıb. Fikirleri bezen onu yeyir, içini köz kimi yandırırdı.
Qehveden ayrılaraq havanın canına hopan buxar topalarına üfürerek hem de beyninde dolaşan adsız fikirleri dağıtmış oldu. Elini qaldırıb, qaşına çekdi, barmaqları tüklerinin arasında çıxmış balaca bir sızağa toxundu. Alnını ovxalayıb, yeni dünyanın iyrencliklerinden bezmiş bezi dindar insanların salavat çevirerken sifetlerini az qala dartıb çıxartdıqları kimi elini alnından çenesine ağır-ağır endirdi.
Baxışları hele de telefonda cemleşmişdi. Kimese zeng edib, bir az danışmaq, ordan-burdan söhbet etmek olardı. Amma bu şexsin kim olacağını teyin etmek ele de asan mesele deyildi. Bunun üçün çox sebebi vardı. Ümumiyyetle ise, Bakıya zeng etmek istemirdi, hardasa başqa ölkelerde yaşayan tanışlarla danışmaq daha xoş ve maraqlı alınardı. Lakin yadına çoxdandır zeng etmediyi keçmiş sinif yoldaşı ve dostu Arif düşdü. Fikrini qetileşdirib ayağa qalxdı, otaqda uşaq zırıltısı kimi eşidilen radionu söndürüb, yeniden pencere qarşısındakı masanın arxasında eyleşdi ve Arife zeng etmek üçün yaşıl düymeye basdı.
- Bakıya zeng edirsen? – dersle meşğul olan otaq yoldaşı Andrey soruşdu.
- Aha... – telem-telesik cavab verdi ve qefleten qeribe bir narahatlığın onu haqladığını duydu, üreyinin döyüntüsünü gicgahlarında hiss edirdi, Andreyin sualı Kreml saatının her on beş deqiqeden bir vurarken çıxartdığı zeif ve soyuq sesi kimi qulağında dayanamadan cingildeyirdi.

* * *
- Alo?
- Salam.
- Salam.
- Necesen, Arif? Emindir.
- Ooo... Salam, Emin, yaxşı, sağ ol. Sen necesen?
- Yaxşı. Ne var, ne yox?
- Sağlıq... Ne eceb zeng eledin, deyesen, kontur almısan, qoy, bir tebrik edim.
- (gulur) Yaxşı da sen de.
- Bizi unutmusan a...
- Yox, Arif, vallah… evvel çetin idi. Yeni ölke, yeni mühit, sonra... yeni medeniyyet. Hem öyreşmekde, hem de tehsille bağlı baş qarışıq idi.
- Zarafat ediremmm... di, de görek, necedir oralar? Danış... O gün ismarışında qar yağdığını deyirdin.
- He, arada yaman qar yağdı. Amma nese güclü yağmır heç. Yağanda da o saat yolları temizleyirler, hara baxırsan, yolların kenarında, küncde, bucaqda qar tepeleri görürsen. Amma bilsen, yağanda nece lezzetle yağırdı...
- He, isterdim orda olam, indi necedir hava?
- Indi yağış yağır. Yadında bir defe futbol oynayırdıq a uşaqlarla, oyunun ortasında möhkem yağış yağmışdı. Bax, hele yağır.
- (gulur) He, He, gör ne yadında qalıb e...
- Aha, Bakıda ne yadımdan çıxmışdı hamısı burda yadıma düşür... – pencereden çöle baxaraq - Ramiz Rövşenin bir şeirin keçmişdik e mektebde, "yağış yağır, günahkar dünyanı temizlemek üçün"....
- Hmm... burda da ancaq külek esir. Haranın zibil, üfunetli havası var, tebiet sovurub, bura üfürür. Ele bil dünyada başqa yer yoxdur..
- Doğrudan, burda anladım ki, Bakı külekli imiş. Nedense, Bakıda olanda bunu hiss etmirdim. Moskvanın havasısa çox temizdir. Ele bil getmisen dağ rayonlarından birine: temiz, yüngül, rütubetli, serin hava. Amma ruslar deyirler ki, Rusiyada en çox çirklenmiş hava Moskvadadır. Deyirem, siz hele Bakıda olmamısınız. Bu ne çirkdir ki?
- Biz de bele getsek, boğulacıq. Şeherde ağac qalmayıb ki...
- Niye? Yeni ile bele möhkem hazırlaşırsız?
- (gülür) Yox e, küknar kesib elemirik. Şeherde o qeder teze binalar tikibler ki, ağaclıq, yaşıllıq olan bir park qalmayıb.
- ….Arif, sen Moskvada teze rayonlardakı binaları göresen. Bizim yataqxananın yerleşdiyi rayon tezedir. Etrafdakı binaları ele seliqe ile, xoş görünüşlü tikibler ki.. adam deyir, bir burda evim olsaydı... Amma qiymetleri çox bahadır...
- Inşallah, olar. Oxu ele, gelecekde qazanıb alarsan.
- Arif, demeli, burda telebeler terefinden neşr olunan pulsuz jurnal var. Universitetde girecekde qoyublar, kim istese götüre biler. Son nömresinde bir meqaleye rast geldim ki, mövzusu Bakıda müxalifetin ABŞ sefirliyi qarşısında keçirdiyi aksiya barede idi. Müellif yazır ki, biçare azerbaycanlılar bütün ümidlerini, geleceklerini Amerikada, onun qucağına sığınmaqda görürler, Amerika ise hele de fikirleşir. O, daha çox onun kömeyine ehtiyac duymayan ölkeleri işğal edib yardım edir, nece ki, Efqanıstana ve Iraqa eledi. Odur ki, Azerbaycan müxalifeti havayı bele boş xeyallara düşmesin, xeyri yoxdu, onların Amerika xülyaları boş çıxacaq. Meqaleni oxuyub, istedim nese yazara cavab yazım. Jurnalda elektron poçt ünvanı vardi. Amma fikirleşdim ki, doğru yazanı qınamaq olmaz, onsuz da, ne menası var?!
- Maraqlıdır, ele bizim haqda idi meqale? Ne yaxşı hele yazıblar?
- Eslinde, baş mövzu Amerikaya balaca ölkelerin marağından gedirdi. Amma bütün meqale boyu sitat bizimkilerden getirilirdi.
- Hmm... Derslerin nece gedir? “Zaçot”ları aldın?
- “Zaçot” nedi?! Bizim dilde ona meqbul demirler? Meqbul de.
- Eyy, sen de, Emin, kefsen e.
- Kef deyilem, öz sözümüz ola-ola bizi... ayaqqabısının tozu da saymayan bir milletin dilindeki sözü niye işletmeliyik?
- Guya özün Bakıda olanda meqbula “zaçot” demirdin?
- Bakıda olanda he. Amma Moskvada tor tutmuş gözlerime işıq geldi de.
- Yaxşı, yaxşı, ta neye esebileşirsen?
- Bağışla, Arif. Sen de burda olsaydın, bele şeyler sene pis tesir ederdi.
- He, yaxşı meqbullarını aldın?
- Aldım, amma zülmle. Tarix müellimim milletçinin biridir. Tarix ancaq bu semestr oldu, ta bir de olmayacaq. Men de rus tarixini hardan bilim, axı? Güc-bela ile seminarlarda feal iştirak etdim, dörd almaq üçün kifayet qeder bal yığdım, amma vermedi. Axırıncı güne kimi sıxdı meni. Deyirem, xariciyem, başqa ölkedenem, sizin tarixi bilmemeye haqqım var. Deyir, hardansan? Deyirem, Azerbaycandan. Deyir, ölkeye bir bax! Özü de bütün uşaqların içinde. Inan bir hirslenmişdim. Istedim, qiymet kitabçasını çırpam sifetine, bir-iki ağır söz de deyib, otaqdan çıxam. Amma gücle özümü saxladım. Müellim de gözlerimin içine baxır. Ele bil, gözleyir ki, nese kobud hereket edecem. Amma bir şey demedim. Axirda "37 bal" dedi, yeni bizim sistemle "4".
- Hıh... bizimkileri sevmirler heç?
- Bu barede bir söz demirler. Amma öz aralarında pisleyirler, eşitmişem.
- He... e neyse, başqa fenlerden hamısından meqbulları almısan?
- He, amma imtahanlarım var, çetin olacaq... Sen neyledin? Meqbulların rüşvetin verdin?
- E he. Elli minden aşağı endire bilmedik. Axırda hamımız pulları yığdıq. Pul yığan da men idim. Bizde bezileri var, imkanları aşağıdır. Axırda üstün filan düzeltdik eledik. Amma yene de yüz şirvan evezine doxsan doqquz şirvan eledi. Neyse, dersde geldik verdik. Başladı hamının qabağında saymağa, gördü, bir şirvan eskikdir. Sonra yene saydı. Axırda sifetin turşudub qayıtdı ki, şirvanın biri yoxdu. Biz de sakit dayanmışıq. Üzünü çevirib, menden soruşdu ki, biri hanı. Dedim, bezileri vere bilmedi, gücle bu qeder düzeltdik. Qayıtdı ki, men neyleyim, onda gedib bir şirvanlıq kontur alarsız.
- A siz ne gündesiz??? – güle-güle deyir.
- O gün hele müellimimizin biri xestelenmişdi, qoca kişidi, bir ay ders zad olmadı, axırda dikbaşın birini gönderdiler ki, bes, evez elesin heç olmasa. Sinfe giren kimi ele ilk dersdece sual verdi ki, kim pulla girib? Özüm ölüm, uşaqların hamısı qalxdı ayağa. Sonra guya ki, möhkemden öskürdü. Vallah, Emin, hoqqabazın biridir, heç yalandan da ösküre bilmirdi. Qayıtdı ki, yox e, kim pulluya girib. Hamı oturdu, iki-üç nefer ayaq üste qaldı.
- Siz de kefdi ki, oxumaq. Imtahanlara neçeden yığırsız, bes?
- Uff.. imtahanlardan danışma. Heresinden 15-20 şirvan.
- Cannn e can Azerbaycan. Vetendir de!
- Niye ki?
- A, ne deyim ta? Men burda eşşek kimi oturub imtahanlara hazırlaşanda siz kef eleyirsiz.
- Inan, men de, Orxangil de, Tural da bezmişik. Derse de getmek istemirsen. Getmeyende de müellim tutur qırtlağından, başlayır ele bir riyazi hesablamaya ki, dilin ağzında, elin cibinde quruyur... Bir qayıbın qiymeti en yaxşı halda iki şirvandır.
- (gulur)... Menim sentyabrın birinden hele qayıbım yoxdur...
- He, hele men qrupdakı uşaqların çoxun tanımıram. Adları gedir, özlerise gelmirler ...ne bilim, inşallah, yaxşı olar.
- Mektebden xeberin yoxdur? Pakize arvad soyur uşaqları?
- A he! Terane müellemiyle Solmaz müellimeni çıxartdılar. Guya çox qocadırlar. Indi onların yerine teze cavan qız müellimeleri getiribler. Turalın qardaşı deyir ki, dersde uşaqlara çalışma verir, sonra güzgüsün zadın çıxardır, başlayır, kosmetikayla meşğul olmağa. Bir de görürsen telefonun götürüb, sevgilisiyle danışır. Özü de uşaqların içinde qayıdır ki, sen meni sevmirsen, senden incimişem. Aye kefdir e! Turalın anası getmişdi seki şikayete, ona da orda yaxşıca başa salıblar ki, o teze cır-cındırların Pakizeye eledikleri hörmetin yanında ne qeder boğazın cırsan, xeyri olmayacaq. Vallah, ele bil, "söz"ü de auksiona qoyublar.
- Hmm.. demeli, köhne hamam, köhne tasdır...
- He, ne bilim, inşallah, yaxşı olar. Senin kimi xaricde oxuyanlar geler, buraları düzelder.
...öten gün Moskvada oxuyan telebelerle şeherdeki görüşde etdikleri söhbet yadına düşdü. "Burada oxuyandan sonra Bakıya qayıtmaq isterdiz?" sualına hamısı "yox" demiş, bunun axmaqlıq olduğunu söylemişdiler. O da fikirleşmişdi ki, yeqin, özü de axmaqdır...
- ...Geleceksen yeni ile kimi?
- Bilmirem hele, belke, heç gelmedim.
- Nece yeni? Çaşdın?
- (gulur) Yox... yeqin gelecem, ona göre ki, birinci ildir. Amma, düzün desem, hevesim ölür...
- Nece yeni? Burda biz hamımız seni gözleyirik, sen de ki…
- Zarafat edirem, gelerem, inşallah.
- Baxıram dili zadı unudub elememisen. Yene bülbül kimisen, maşallah.
- A besdi de, az şitlik ele – güle-güle deyir - Siz çalışın, özünüz dili unutmayın.
- Hıh, bu gün, deyesen, emelli başlı bankrot oldun a...
- Yox, narahat olma, burda mobil telefonlar üçün kontur ucuzdur. Eslinde, heç kontur deyil, telefona pul köçürürsen. Ismarış da yazanda nese sebrim çatmır, ona göre az yazıram.
- He, hiss edirem, yazanda qısa yazırsan.
- ...Uşaqlarla görüşüb edirsiz heç? Hamı yaxşıdır?
- He, yaxşıdırlar, Allaha şükür... Seni gözleyirik, gelen kimi sağlığına "Lahmacun"da qonaqlıq veririk.
- He, inşallah. Yaxşı, onda uşaqlara da menden salam de. Zeng edecem onlara da.
- Oldu, senle qalan ruslardan kim varsa, menden de salam de.
- Baş üste. Salamat qal. Özünden muğayat ol!
- Sen de, helelik.
* * *
Telefonun qırmızı düymesine basanda özünü seherdendir onu narahat eden bir hissin caynağından xilas olmuş kimi hiss etdi. Üreyi sakitleşmiş, heyecanı sıfra enmişdi. Fincanı eline alıb, qehveninin soyuyub-soyumadığını yoxladı ve ilk qurtumu alınca ucadan qalın sesle dedi:
- Arif salam deyir!
- Kim? – böyük formatlı ağ kağızda resmxetden ev tapşırığını eden Andrey teeccüble soruşdu.
- Menle indi danışan, dedi senle qalan uşaqlara salam deyim.
- Hmm... – ne demek lazım olduğunu bilmeyerek kekeleye-kekeleye soruşdu - …ne deyir? Bakı necedir?
- Bakı?... Bakı heeeeç… o, hele de göz yaşlarına inanmır… - istehzayla gülümseyerek cavab verdi ve fincanı başına çekib, qehveni bir qurtuma içdi.
_________________

WN, спасибо за Ваш очередной рассказ, понравился.
Что сказать? Can Azerbaycan, Allah goysa her şey düzelecek ve xaricde oxuyan telebelerimizin ekseriyyeti gayıdar Vetene.
А на месте этого Эмина, я бы не идеализировала благоустроенность в России, тут не меньше проблем.

Кстати, поддерживаю его стремление к чистоте нашего языка (Tonyukukun sözü olmasın).
Буду теперь всё-таки ёлку называть küknar.

И оказывается, что кофе – это qehve, а я не знала.

Спасибо.

Чох гёзял хекяйядир


ян хошладыгым йер бу олду...
хейиф ки, бизим Вятянимиздя олан азярбайджанлылар
буну баша дющмюрляр (чохусу)

Temamile raziyam. Cox gozel bir eserdir (amma hekaye deyil). Umumiyyetle gorunur bizim edebiyyat (литература) movzusuna ehtiyacimiz var.

Приятно, что есть такая возможность спросить непосредственно у автора произведения.
WN, я обратила внимание, что Эмин в рассказе Bakıya zenq пьет кофе, хотя он его терпеть не может.
Такой вопрос, хотели ли Вы этим сказать что-то важное о нём читателю, или это случайное совпадение (так для сюжета)?
Ведь бывают какие-то мелкие поступки, которые характеризуют человека и если правильно их интерпретировать, можно многое о нём сказать.

Eserler tenqid olunarken tenqidciler ve ya edebiyyat alemi ile bagli adamlar yazarin eserin mueyyen yerinde filan hadiseye toxundugunu, bu kicik meqamlarla neyese ishare etdiyini soyleyirler. Bezen onlarin fikri dogru, bezense sehv alinir. Yazarin eser yazmasinda konkret meqsedleri olur (istisnalar da ola biler). Lakin eserin onun teyinatindan elave acdigi, izah etdiyi hadiselerin bezen hec ozu de ferqinde olmur.
Eminin qehve icmeyi sevib-sevmediyi haqda hekayede hec bir menbeye rast gele bilmezsiniz. O, evvelceden cay icmek meqsedile suyu qaynadib, sonra fikrinden dashinir. Ve eger diqqet yetirsez, gorersiniz ki, qehvenin soyumasini gozleyerken o, narahatciliq kecirir. Bu ise onu gosterir ki, daxilen neyese uzulur, bashi dumanlidir, fikirlerini toplaya, duzgun istiqametlendire bilmir . Qehveni caydan ustun tutmasinin ise bir sebebi vardi: cay insan orqanizmine ele de hiss olunacaq tesir gostermir, amma qehveni icerken urek doyuntuleri artir. Emin de eslinde, sirf ozune ezab vermek uzun qehve icmeyi qerarlashdirdi.

13

“Eger isteseydik, gözlerini büsbütün kor ederdik ve onda onlar (adet etdikleri) yolda bir-birini ötmeye çalışardılar (ve ya doğru yolu tapmaq üçün bir-biri ile ötüşerdiler). Amma nece göre bilerdiler?”

Yasin, 66, “Qurani-Kerim”

13 defe demişdi…
- Yox, hele deyil, vallah. Son günler küreyimin aşağı hisselerinde möhkem ağrı hiss edirem. Hereket eleyende filan incidir. Bir de görürsen gözüm qaralıb.. başıma ele bil qan sızır. Fikrimi qatmaq üçün de qezetden, kitabdan oxumağa çalışıram. Herden televizora da baxıram. Amma taqetsiz olduğuma göre uzun müddet bele başımı qata bilmirem. Heç hevesim de olmur... İstirem yatım, ne qeder uzanıram, gözüme yuxu getmir. Çox vaxt divanda ele qolumu mütekgenin üstüne qoyub, yarı-uzanılı fikir çekmekle meşğul oluram. Bayaq siz gelmemişden evvel belime bir adiyal bağladıq, sancı zad olsa, ağrısın azaltsın. Danışanda eleyende, ele bil döş qefesim qalxıb-endikce içeriden ağrı verir … Heç hezmim de düzemmeli getmir, üreyim bulanır, yediyim medemde daş kimi qalır… ee… ne ise, bağışlayın siz Allah, xörek yeyirik, danışdığım söhbete bir bax. Adam azarlı olanda yalan oldu, düz oldu, üstüne qoya-qoya gopluyur. Ele bil ağrısı azalacaq... Bu gün nese saat yeddi olardı, halım pisleşdi, başım fırranırdı, gözümü ele bil tor almışdı. Fikirleşdim ki, vaxtım çatıb... Letife zeng eledi, hekim çağırdı. Sora da siz hardan xeber tutduz, nece geldiz, vallah, bilmirem. Allah hamınızdan razı olsun... Hekim gelende sekgize qalmış olardı. Serdargil bizdeydi onda. Deyirem, amma, gerek hekimin de hekim olsun aa. Kişinin başında bir dene de tük yoxuydu, bu kasıbçılıqda hardan tapıbsa, ağzı dolu qızıl diş idi. Neyse, dedi guya ciddi heç ne yoxdu, bir-iki derman da yazdı ki, qebul eleyim. Çıxıb gedende hele xeletin bizde qoyub getdi… Şuşada dellek Kazım vardı ye, keçel Kazım, bax, ele bil onun ekiz qardaşıydı.. Eşi hee, men de deyirem, Allah saxlamış hardan yadıma düşüb.. o gün AZTV-e baxıram, televizorun sesin almışam, bilmirem, heç ne verlişdi, söhbet neden gedir… Üç-dörd neferdi, ciddi-ciddi danışırlar. Baxıram ki, bunnardan birine suyum çekir, kimdise tanışdı. Sesini qaldıran kimi, cır sesinden tanıdım: dellek Kazım - qara kostyumda, ağ köynekde, qırmızı qalstukda!… Özüm ölüm, heqqi sözümdü… Fuad, sen tanımazsan, bu Kazımın bizim aralıqda bir köşkü vardı, dellek işdiyirdi. Amma başı neter pis qırxırdısa, bunun yanına gelen olmazdı. Kim de bilmirdi, gelirdi, Kazım başına tüpürüb yola salırdı… Onun yanına ancaq üz qırxdırmağa getmek olardı ki, o da ülgücün sıxıb, qanatmasa olmazdı.. Özü de axmağın biriydi, boş-boş danışardı. Gelib oturardın, başdıyırdı camaatın qeybetin eliyirdi, bir-bir kim ölübse, ya ne bilim, evlenibse, hamısın addarın sadalıyırdı. Kişi ele bil statistika idaresinde şöbe müdiriydi. O gün nese görürem oturub, AZTV-de danışır. Sen deme, kişinin oğlu yazıçı olub, posmodernizimdi, nedi, onnan yazır. Ele bir az qulaq asdım. Heç düzü başa da düşmedim, dili zadı korranıb, qeliz-qeliz sözder işdedirdi. Amma nese bu Amerka, Avropa medeniyyetinden danışırdı.. he, nese bele söhbet idi. Sonra da studiyaya zeng vurdular, ele yanındakıları da, özünü de biabir elediler… hm… Huş zad qalmıyıb a.. ne qeder fikirleşirem, yadıma düşmür ne söhbetiydi. Amma birce o yadımdadı ki, hamısının sifeti alma kimi qızarmışdı… he, elimde qaldı, axı. Dostlar, bağışlıyın ta, hamının sağlığını bir qurtumda demeli olacam, hekim elliden artığına icaze vermedi. Kişiye deyirem ki, bes, ne qeder vurmaq olar. Baxıram ki, teeccüble üzüme baxır. Deyirem, hekim, arağı deyirem, ne qeder içmek olar. Deyir, ne danışırsız, qetiyyen olmaz. Deyirem, hekim, siz meni tanımırsız, men içmesem, ölerem. Heç olmasa bir say de, işimi bilim. Ne ise, kişi yene uzatdı eledi, axırda elli qrama razı oldu… Deyirem, ay Fuad, bax, Murada eşq olsun. O ki keçen il Bakıda şahmatda 2-ci yeri tutub, sonra Gürcüstanda beynelxalq turnirde birinci yeri götürdü, inan, bu esl qehremanlıqdı. Hele de aeroportda onu nece qarşıladığımız yadımdan çıxmıyıb… halal olsun, vallah! Bu il 11-dedir, qebul imtahannarına hazırlaşır. Size zeng eleyende hemişe soruşuram ki, ay Murad, niye görsenib elemirsen, deyir, dayı, imtahannara hazırlaşıram… Iki il dalbadal Amerkaya imtahannardan keçe bilmedi, her defesinde 3-cü tura kimi getdi, axırda alınmadı. Hemin erefede yaman dilxor olmuşdu. Bu il de, yeqin, qorxur ki, birden keçe bilmez. Fuad, deyirem, Allahdan arzumdu ki, o insanlar ki, hansısa meqsedin dalınca qaçıb, her ne oldu, isteyine çatmaq isteyirse, qoy, Allah hemişe ona yardımcı olsun. Bir yaxşı söz var. Deyir, isteyene min imkan, istemeyene min sebeb. Oğlun hemişe oxuyan, savadlı uşaq olub. Allah elesin, bu il yüksek balla ali mekteblerden birine qebul olsun, sen de bizleri yığıb, yaxşı bir qonaqlıq veresen. Bunu, heqiqeten, çox isteyirem. Biz vaxtile özümüz de yaxşı oxuyan olmuşuq, amma Sovet hökümeti hemişe yolumuzu kesib. Qalibnen geldik Bakıya ki, instituta girek. Yazılıynan şifahini ela verdik, amma dediler ki, olmaz. Ne qeder de soruşduq ki, bes, qiymetimiz var, niye kesilmişik, demediler. Sonra da ta çıxıb Şuşaya getdik… He, indi inşallah, oğlun girer, sonra da, mence, imtahanlar olur, yene verer, xarice getmek şansın yoxluyar… Oğlunun, senin ve xanımının sağlığına! Allah sizi daim qoruyub, könlünüzü şad elesin…. – qedehi qaldırıb, başını azacıq eyir. Fuad da eyni hereketle cavab verir. Sonra elindeki qedehe baxaraq davam edir – qeribedir… indiye kimi bir sağlıqda heç vaxt bir neçe nefer haqda danışmamışam… Heyatda herden qeribe hadiseler baş verir. Belesin ağlıma da getirmezdim… bağışlayın, xahiş edirem, nedense ele bilirem, haqqınızı yeyirem. Hemişe hereye elliqramlıq sağlıqda mühazire oxuyan Tahire oxşamıram ta. Doğrusu, günah mende de deyil, Hipokrat bele buyurub. Eslinde, heç Hipokratın sözüne qulaq asan kimdir e? Canı alan Allah-Tealadı, ne vaxt deyecek “öl”, ölecem. Meni qorxudan, bax, odu – Letife. Ezrayıl kimi durub orda… He, Letife, sensen. Sen olmasaydın, men çoxdan getmişdim… Müharibe başlayanda gelmirdim Bakıya, deyirdim qalacam, ölene kimi vuruşacam. Amma qoymadı. Şuşadan camaat çıxanda, Bakıya – qardaşımgile göndermekçün bir yük maşını tutub, evin eşyaların yükledik. Sonra da öz maşınımı Serdara verdim ki, Letifegili aparsın. Amma Letife maşına oturmadı ki, getmirem. Men de onda esebiydim, Şuşa ta gedirdi. Hirsimden Letife bele deyende üzüne şille vurdum. Letife durub tezden dik üzüme baxdı. Sonra yene elimi qaldırdım, o saat elini atıb, qolumdan yapışdı. Qayıtdı ki, ne qeder isteyirsen, vur, onsuz da getmeyecem… - üzünü divanda oturub, alçaq stolda xörek yeyen qadınlara teref çevirir - Ay Letife, niye ayrı oturmusuz e? Dedim, böyük stol aç da, arvatdar da biznen oturaydılar. Çekilmisiz qırağa, ele hey pıçıldaşırsız… off…üreyim… - elini atıb, döşünün üstüne qoydu. Letife ayağa qalxmaq istedi - Az, otur! Inan ki, bu defe ne qeder elesen de, o dünyadan qaytara bilmeyeceksen. O vaxtkına baxma… He, nese fikirleşirem ki, Şuşa gedende menim heyatım da getdi. On ildi yalandan nefes alıram. Bezen ele olur ki, yaşamaq nefes almaqdan başqa heç ne bildirmir. Yaşamaq üçün ancaq nefes alırsan, sanırsan ki, nefesin heç tebii de deyil, sünidi. Nece deyim?… balığı sudan çıxaranda da bir müddet havaynan çetinlikle nefes alıb ölür. Bax, ele bil balığın nefesi suda qaldığı kimi menim nefesim de Şuşada qalıb... He… Letife bele deyenden sonra, elimi qaldırdım ki, vuram, qolumdan tutdu. Dedi ki, Tahir, sene ere gelende söz vermişdik ki, ölen güne kimi bir olacıq. Isteyirsen min defe şille vur, qayıdan deyilem. Sen sözünden çıxırsan, özün bil. Amma barı meni öldür ki, sözüm yalan çıxmasın.. Bu bele deyende dilim ağzımda qurudu. Onda yadıma düşdü ki, bunu evimize köçürenedek menimki mene deymişdi... Letife yaşda menden iki yaş böyükdü. Atası da rehmetdik yaman zehimli kişiydi. Özünden kiçiye qız vermek nedi, zad nedi? Tutan iş deyil, vallah... Amma deyir, niyyetin ki, gözel oldu, savab oldu, Allah da sene arxa olar, onda ürek nedi, en berk daş da yumşalar… he, nese, axırı yaxşı qurtardı. Şuşada da indi bu mene bele deyende çaş-baş qaldım. Qalibin yadına düşende hemişe mene sual verir ki, noldu, Letife Şuşadan artıq oldu? Amma inanın, o şeherin de doğmalığı, müqeddesliyi ele Letifede idi. Meni Şuşadan sonra yaşadan birce o oldu … Dünen görürem namazını qılıb qurtarıb, dua eleyir ki, Allah, Tahire şefa ver, kömek ol. Men de uzanmışdım, ele bilirdi yatmışam. Amma gizlin baxıram ki, ne dua eliyir… Letife, deyirem, xasiyyetim bir qarabağlı kimi hemişe tünd olub, etiraf edirem, çox vaxt senle kobud, qaba davranmışam. Amma inan, her defe nese olanda, senle söhbetimiz tutmayanda vicdan ezabı çekmişem. Bu gün bu dostların arasında senden üzr isteyirem, bütün günahlarımı mene bağışla…Atan seni mene vermeyecek deye Şuşada yaman qorxurdun… Indiye kimi yadımdadı. Allah qıldığın namazları, duaları qebul elesin! Sene her şeye göre minnetdaram... – sözünü bitirdikde araya sükut çökdü, gözleri azacıq yaşarmışdı… – Kimdedir növbe?.. He, sende Qalib? Sen heç de… senin zarafatların olmasaydı, heyatımız hem maraqsız olacaqdı, hem de darıxdırıcı. Rehmetlik anam hemişe bize deyerdi ki, gülün, gülende ömrünüz uzun olacaq. Senle ne vaxtdan dostuq?... Birinci sinifden, yox? Bax, 63 yaşım var indi. Hardasa 56 il eleyir… he, 56… yeddi yaşında getmişik… noyabrda seki istedin böyük qızını köçürdesen, toya iki gün qalmış, atan rehmete getdi, toy olmadı. Allah atana rehmet elesin!... Güclü kişisen, vallah. Hemişe sene baxıb, nese götürmek istemişem. Arzu edirem, hemişe bele gülerüz ve şen olasan. Ailene ise ebedi xoşbextlik ve seadet!… He, bir de heç vaxt Allah seni menim günüme salmasın… - Qalib gülümseyerek “he, senin gününe salmasın, sen pis gündesen” deyib, Tahirin qolundan tutub sıxır – Teki üzünden tebessüm eskik olmasın, aşna!... Eldar, senese menim heqiqeten paxıllığım tutur da. Ele gerek men de senin kimi idmanla meşğul olardım. Bu yaşında her hefte gedib futbol oynayırsan. Inan, çatmır da mene. Bu yaşda nece qaçırsan, nece oynuyursan?... Ehsen, vallah. Men başımı idare işine qatandan bir defe de idmanla meşğul olmadım. Indi de bax teqaüde çıxıb, bekar oturmuşam.. Amma gel mene söz ver ki, canım toxdasın, hammızı aparassan futbola. Qalible men durarıq qapıda, Fuadı da bize müdafieçi verersen. Vekilden yaxşı müdafieçi olmaz... Senese, vallah, bilmirem de ne arzu edim. Hemişe bele sağlam, gümrah olasan. Allah elesin, sen de, men de sağ qalaq, o balaca nevelerinin xeyir işlerini görek. Sizin sağlığınıza!... – …Qalibin cavanlıq illerinin futbol maceralarından danışdığı mezeli ehvalat hamının gülüşüne sebeb oldu. Tahir süfredeki teamlara baxaraq fikre getdi. Qonaqların gülüşleri yavaşıyanda ucadan dedi – dostlar, bilirem, telesirsiz, az qalıb, gözleyin, oğlumun da sağlığın deyim, içek.. Bizimki bele getirdi ki, övladımız olmadı. Allah bilen meslehetdi. Amma Serdar sağ olsun, bize hem övlad oldu, hem bacıoğlu, hem de en yaxın dost. Bu evi Serdarsız ve onun ailesi olmadan tesevvür etmek çox çetindi. Serdara çox vaxt “oğlum” deyirem. Bir defe bulvarda gezende tesadüfen Şuşada birnömrelide coğrafiya müellimi işlemiş Famil Qasımovu gördüm. O da tek gezirdi. Ne ise, bunnan keçmişden danışa-danışa qaçqınçılıq düşen vaxta kimi olan xatirelerimizden söhbet etdik. Her defe de Serdardan danışanda “oğlum” deyirdim. Arada Serdar zeng eleyib soruşdu ki, ne vaxta gelib götürsün. Danışandan sonra Qasımova dedim “oğlum” idi, indi geler, seni de aparıb düşürerik. Qasımov nese qaş-qabağın sallayıb, çekine-çekine soruşdu ki, ay Tahir müellim, bayaqdan sene qulaq asıram, fikirleşirem ki, gören, menim ağlım çaşıb, ya senin özün çaşmısan. Axı, men bilen senin oğlun yoxuydu, ne “oğlum, oğlum” salmısan bele? Bunu deyende meni möhkem gülmek tutdu. Dedim, ay rehmetdiyin oğlu, bacımoğlu Serdarı deyirem de. Sonra o da güldü…he… Serdarın atası yaxşı kişiydi, Allah ona rehmet elesin. Şuşada qaldı ki, döyüşecek, son nefesine kimi vuruşdu. Serdarın dekabrda bir oğlu da oldu. Üçüncüdü. Allah hamısını sağ-salamat elesin, atasına, anasına layiqli övlad olsunlar. Esl övlad olmaq heqiqeten böyük şeydi… Arzu edirem ki, her üç oğlu Azerbaycanın en böyük, ziyalı, hörmetli şexslerinden olsunlar. Oğul, övlad derdi görmesin. Qoy, en böyük uğurlar ve müveffeqiyyetler bu cavan aileye qismet olsun!... – ucadan deyib dayandı, bir az keçmiş üzünü qadınlara teref çevirib dillendi – Xanımlar, oturmusuz qıraqda, vallah, bele olmasın istemezdim. Dedim indi hammız bir oturardıq… Allah sizi heç vaxt bizim üstümüzden eskik elemesin. Inanın ki, kişiler etiraf etmeseler de, sizsiz biz çox gücsüzük. Hamınızın sağlığına içirik! – yeniden üzünü kişilere çevirir. Fexrle ucadan, qalın sesle deyir – Allah hammıza, hammızın ezizlerine ve doğmalarına can-sağlığı, xoşbextlik ve gözel günler bexş etsin. Sağ olun!...
Qedehleri başa çekib içdiler. Tahir bu vaxt Letifeye baxsaydı, onun çöhresindeki nigarançılığı aydın hiss ederdi. Lakin onun fikri hele de bir az evvel söylediyi sağlığın bexş etdiyi özüneinam ve rahatlığa qarışmışdi. Letife ise bu vaxt dinmezce Tahire baxaraq sağlıqda neçe defe Allahın adın çekib, arzu etmek olar deye düşünürdü…

Mart, 2006
Moskva

Спасибо за рассказ.
У Вас все рассказы очень грустные и пропитаны любовью и тоской по Родине.


"He, nese fikirleşirem ki, Şuşa gedende menim heyatım da getdi. On ildi yalandan nefes alıram. Bezen ele olur ki, yaşamaq nefes almaqdan başqa heç ne bildirmir. Yaşamaq üçün ancaq nefes alırsan, sanırsan ki, nefesin heç tebii de deyil, sünidi. Nece deyim?… balığı sudan çıxaranda da bir müddet havaynan çetinlikle nefes alıb ölür. Bax, ele bil balığın nefesi suda qaldığı kimi menim nefesim de Şuşada qalıb..."

Почему так должно было случиться? Всё-таки несправедливая эта жизнь.

Xari-bulbul pishet:



Vam spasibo 4to procitali raskaz. 4to podelat? Komu to jizn spravedliva, komu to net. Nado prosto prodaljat jit

"13" na "YeniSi":

http://www.yenisi.net/wmview.php?ArtID=451

Qızılgül

Seher saat 8-de yola çıxdıq. Hava çox gözel idi. Dünen növbeti yaz yağışı yağmışdı, ona göre de, indi nem torpaqdan yenice göyermiş otların xoşagelen iyi gelirdi. Semada topa-topa leng hereket eden boz buludlar ise gözel bir menzere yaratmışdılar. Bu zaman keçen il dağların başında gördüyüm buludlar yadıma düşdü. Onlar bizim olduğumuz yükseklikden aşağıda idiler ve göyden asılmış kimi görünürdüler. Maşının yan penceresini aşağı endirdim ve bayaqdan heyranlıqla seyr etdiyim tebietin iyini canıma çekdim. Yaz yağışı… Rayonda hemişe yaz vaxtı yağış yağanda şimşek çaxardı, amma Bakıda hele bir defe de olsun gurultulu şimşek çaxmasını görmemişem. Dünen rayonda yaşayan babamla telefonda danışanda, dedi ki, ora hele yağış yağmayıb, hava bir az buludludur. Deyirem, indi bextimizden sabah keçirilecek toyda yağış yağacaq ve biz hemişe rayonda gördüyümüz mağar toyunun lezzetini ala bilmeyecik. Bele bir hadise üç-dörd il evvel baş vermişdi. O vaxtları bir yaxın qohumumuzun toyunda yağış yağmağa başladı. Hamı suyun içinde idi. Amma yaxşı ki, bir saat möhkem yağan yağışın ardından buludların arasında gizlenmiş güneş ireli çıxaraq özünü gösterdi. Indi de, inşallah, bu toyda yağış yağmaz. Hem de fikirleşirem ki, bir az dincelmiş olaram. Bu 11-ci sinifde oxuduğuma göre, heftenin bütün günleri hazırlıqlara gedirem. Yayda ali mekteblere qebul imtahanları olacaq. Düzü, narahatlığım yoxdur, sadece, her gün kitab oxumaq, üstelik, fasilesiz şekilde, adamı heddinden artıq yorur. Amma görek de, yeqin ki, bu toy mene bu yorğunluğu unutdurar, eyni keçen günlerime bir reng qatmış olar.
Hele keçen il söhbet gedirdi ki, babamın qardaşı nevesini evlendirsinler. Artıq yaşı 25-i keçmişdi, özü de rayonda maşın alıb, taksi işledirdi. Nehayet, bir gün qerara geldiler ki, bu il may ayında toyu keçirtsinler. Evvel bey toyu rayonda yenice istifadeye verilmiş şadlıq sarayında keçirtmeyi teklif etdi, amma hemişe mağar toyu görmüş babam ve diger yaşlı insanlar onunla razılaşmadılar ve toyu beygilin evlerinde - dede-baba qaydası ile keçirtmeyi lazım bildiler.
Gelin de babamın dostlarından birinin qızı idi, ele oldu ki, birinci elçi getdiler, sonra “he”sin alıb nişanladılar. Rayonda bu bir qayda halını alıb, kimi evlendirmek lazımdırsa, böyükler oturub fikirleşir, bir neçe neferi müzakire edir, axırda bir qerara gelirler. Yeqin ki, köhnelmiş adet-enenelerimizden olan bu da ne vaxtsa unudular, keçmişin acı xatirelerinden birine çevriler.
Ne ise, yol yaman uzanır. Hele iki saat yolumuz var…

* * *
Maşında bizim ailemiz – atam, anam, men ve menimle bir yaşda olan emim oğlu oturmuşdu. Bakıdan çıxanda iki maşın çıxmışdıq, emim öz maşınında, biz de öz maşınımızda. Ele yolboyu da dal-qabaq gedirdik ki, rayona eyni vaxtda çataq. Saat birde - rayona çatmağımıza texminen yarımsaat qalanda atam babama zeng edib, harada olduqlarını soruşdu. Babamsa toyun keçireleceyi evde – beygilde olduğunu dedi. Söhbet zamanı atam yarızarafat nahara ne olacağını da xeber aldı ve cavabında yaxşı plovun bizi gözlediyini öyrendi. Hamımız acmışdıq, ona göre de aldığımız bu xeberden olduqca şad olduq.
Tayları açılmış darvazanın qabağında bir-iki maşın dayanmışdı, etrafda ise çoxlu adam vardı. Ekseriyyeti beyin dostları ve xırda uşaqlar idi. Atam maşını darvazanın qabağında saxladı ve hamımız çöle çıxıb, darvazadan keçerek mağara daxil olduq. Içeride beyin özü, qardaşı ve dostları mağarı bezemekle meşğul idiler. Onlarla görüşüb hal-ehval tutduq ve mağardan çıxıb heyete girdik. Bütün qohum-eqraba burada idi. Bizleri görcek yaxınlaşdılar ve növbe ile öpüşüb-görüşdüler. Axırda bayaqdan intizarında olduğumuz rahatlıq ve bizi gözleyen plovdan dadmaq üçün eve girib, stol arxasında eyleşdik. Evde tanımadığım şexsler de vardı, çox güman qonşular idi. Hele eve girmemiş anamla bir neçe qadın görüşmüşdü ki, men onları heç tanımırdım, onlarsa ele menimle de öpüşüb-görüşmüşdüler. Nese, camaatla hal-ehval tutmağa heç hevesim yox idi. Bir azdan ise stola plov getirilecekdi.
Babam atamgilden yolu nece geldiyimizi xeber alırdı. Lakin ele bir neçe deqiqe keçen kimi babam yene köhne meselelerden söhbet açır, yene gah işığın, qazın verilmediyini, gah da tez-tez qan tezyiqinin qalxdığını söyleyirdi. Amma atamgil derhal söhbeti deyişir, beyin ailesinden gelin haqda, bir neçe gün bundan evvel keçirilmiş “qıztoyu” barede xeber alırdılar. Nise xalanın dediyine göre xınayaxdı olduqca yaxşı keçmişdi.
Az sonra stola yemek getirdiler. Iştahla yeyib üstünden armudu stekanda pürrengi bir çay içdik. Çay mene uşaqlığımı xatırlatdı. Doqquzuncu sinfe kimi burada oxumuşdum. O zaman hele rayonda - babamgilin böyük evinde yaşayırdıq. Bütün günü rayon uşaqları ile gedib stadionda futbol oynayır, axşam düşen kimi ise darvazamızın qarşısındakı böyük tut ağacının altına yığışıb, domino ve ya nerd oynayırdıq. Hemişe de yanımızda, bax, bele bir armudu stekan olardı ki, onun ne vaxt boşaldığını, ne vaxt doldurulduğunu hiss etmezdik. Ya görürdün anam, ya da qonşular elinde sini gelib, stekanlarımızı teze çay tökür, sonra bizim stolumuzun üstüne qoyub deyerdiler: “Çay için, terlemisiz”... Doğrudan da, rayon heyatının başqa lezzeti vardı. Hele Novruz bayramlarında bütün aralıq, yeni mehelle bir yere yığışardı. Qonşular bir-biri ile yaxın, mehriban idiler deye günlerimiz bir keçirdi. Adeten, Novruz bayramında böyük bir tonqal qalayardıq. Aralığın bütün camaatı tonqalın etrafına yığışıb söhbet eder, bacarıqlıları ise tonqalın başından hoppanıb o biri terefe atlanardılar… Amma sonra her şey deyişdi. Atam göz hekimi idi, ele oldu ki, bir gün Bakı xestexanaların birinde işleyen dostundan ona zeng geldi ve onu gözlemediyi halda orada işlemeye devet etdiler. Belelikle, men bu rayon heyatından qopub, çoxmertebeli yaşayış binaları ile dolu Bakıya düşdüm ve yavaş-yavaş şeher heyatına alışmağa başladım. Amma sözsüz ki, rayon heyatının xatiremde buraxdığı silinmez izler hele de qelbimde yaşamaqdadır.
Çayı içib bizimle bir yerde gelen emimoğlu Turalla o biri otağa keçdik ve heremiz bir çarpayının üstüne serildik. Memnuniyyetle, yatardım, beşsaatlıq yol adamı ele yormuşdu ki, başın ağrayır, hereket etmeye taqetin qalmırdı. Üzümü Turala teref çevirib dedim:
- Yaman yorulmuşam, ne yatardım.
- He, ele men de.
Bu vaxt beyin bacısı Gülnar bizim olduğumuz otağa girdi. O, menden bir yaş böyük idi, keçen il mektebi bitirmişdi.
- Ne olub, yatırsınız?
- He, Gülnar, ele yorulmuşuq ki. – Tural dedi –necesiniz?
- Bele de, Tural, sağ ol…
- Teze ne var, ne yox?
- Eh… Heç ne… Xeber sizdedir… hazırlaşırsız imtahanlara?
- He, hazırlaşırıq…
- Gülnar, bu il imtahan vermek fikrin var? – soruşdum.
- Isteyirem. Görek, hele Kerimgil razı olacaq.
- Gerek keçen il vereydin de. Heç olmazsa, keçseydin ele rayonda bir texnikumda oxuyardın.
- He, ne bilim, ağlım olmadı, hem de sizin bu qohumlarınız icaze vermediler.
- Yaxşı iş deyil de, indi hamı oxuyur. Sen de oxuyub müellimden, hekimden işleye bilerdin.
- He, deme, baxaq da, görek bu il nece olacaq.
- Qiztoyu, deyesen, yaxşı keçib, he? – Tural soruşdu.
- He, yaxşı çalğı olmuşdu, yaman oynayırdıq –gülümseyerek dedi.
- Indi sabah qız evinden toya adam gelecek?
- Ele de çox yox, ancaq atası, anası, bir de yaxın qohumları.
- He, görek, indi bizim toy nece olacaq. Emelli-başlı oynamaq lazımdır. - dedim.
- Kerim çölde? – Tural soruşdu.
- He, mağardadı.
- Ne ise, duraq.
Ayağa qalxıb, nahar etdiyimiz otaqdan keçib, çöle çıxdıq. Kerimgilin evlerinin metbexi bayırda idi. Indi de biz evden çıxanda metbexin qarşısından keçmeli olurduq. Turalla metbexin qapısında içerideki qohumlarla elüstü görüşüb hal-ehval tutduq. Içeride tanımadığım bir qız da vardı. Men onu evveller çox görmüşdüm. Nese ilk görüşden diqqetimi yaman çekdi. Gülümseyen gözleri vardı…
Sonra mağara girdik. Kerim ve qardaşı Tahir, bir de bayaq gelerken gördüyümüz dostları içeride idiler. Beyimiz yaman endişeli görünürdü. Deyesen, toy gününün yaxınlaşması onu yaman heyecanlandırırdı. O, her şeye diqqetle nezaret edir, çalğıçıların eyleşecekleri yerin arxasında asılmış xalçaya “Xoş gelmişsiniz” sözlerinin yazıldığı ve üzerinde iki üreyin tesvir olunduğu taxta lövheciyin düzgün qoyulmasını yoxlayırdı. Mağar ise seliqeli ve gözoxşayan tesir bağışlayırdı. Her terefden xalçalar asılmış, stollar sıra ile düzülmüş, nazik xalça serilmiş uzun oturacaqlarsa stolların kenarına qoyulmuşdu. Tavan mağarın bir ucundan o biri ucuna kimi bezekli perdeyle örtülmüşdü.
Men axırıncı defe rayona iki ay evvel, Novruz bayramını babamgille keçirmek üçün gelmişdim. Düzdür, bayram evvellerde keçirildiyi kimi möhteşem keçmedi: ne qapıları döyüb papaq atan oldu, ne de böyük tonqal qalayıb, üstünden atlanan. Deyesen, evveller bir yerde oynadığım, dostlaşdığım uşaqlar indi buralarda yox idiler, yeqin ki, bir çoxu başqalarına qoşulub, Rusiyaya işlemeye getmişdiler. Ne ise, ele o vaxtları Kerimgille de görüşmüşdüm ve ona göre de, indi menim üçün yeni qebul edilecek ele bir xeber yox idi. Lakin Tural artıq rayona iki ildir ki, gelmirdi, bu sebebden, Kerimle bu müddet erzinde baş vermiş hadiselerden, yeniliklerden söhbet edirdiler. Mağarda bir az var-gel edib, bayıra çıxdım ve qefleten adımı çağıran kiminse sesini eşitdim. Arxaya döndüm ve mene baxan çox tanış bir simanı qarşıladım. Bu sonuncu defe iki il evvel gördüyüm köhne sinif yoldaşım Cavid idi.
- Salam, salam. Necesen?
- Sağ ol, sen necesen, çoxdandır görünmürsen?
- He, ne var, ne yox?
Söhbet ede-ede darvazadan uzaqlaşdıq. Rayonda oxuyan zaman o, menim en yaxın dostum idi, günlerimiz bir yerde keçerdi. Amma Bakıya köçenden sonra artıq dostluğumuz da bitdi. Iki il bundan evvel rayona gelende onu ilk defe bazarın çıxacağındakı çayxanada görmüşdüm. Sonradan melum oldu ki, çayxana atasınınkıdır, özü de günortalar gelib, orada işleyir.
- Bu gün bir işin yoxdur ki? – soruşdum.
- Yox. Nedir ki?
- Belke, axşamterefi görüşek, sizin çayxananız durur?
- He, olar, çayxananı tanıyırsan de, bazarın gireceyinde sol terefde, axşam neçede gelsen, men orda olacam.
- Oldu, onda saat 7-de gelecem ora… Bura neye gelmişdin ki?
- Emimgile gelmişdim, Kerimgilin qonşularıdır. Gördüm, gelmisen dedim görüşem.
- He, sağ ol. Axşam saat 7-de gelecem.
- Helelik.
- Helelik.
Vidalaşıb eve qayıtdım. Darvazanın qabağında dayanan emim meni gören kimi babamgile getmeye hazırlaşdıqlarını dedi. Men de Turalın maşına mindiyini görüb, onlara qoşuldum.
* * *

Darvazanın qapısını açıb, içeri keçdim. Gözlerim qarşısında canlanan menzere meni valeh etdi. Heyetimiz füsunkar ve debdebeli görünürdü; cerge ile divarın kenarında ekilmiş ağ ve qırmızı qızılgüller, bağçada tumurcuq ve yamyaşıl yarpaqları ile bezenmiş heyva, gilenar, erik ağacları, göyermiş ve etirli qoxusu gelen alçaq otlar – her şey adama ele tesir bağışlayırdı ki, ele bil hansısa sirli bir aleme düşübsen.
Işıq yanmırdı. Özümüzle getirdiyimiz yükleri eve qoyub, eyin-başımızı deyişdik. Sonra emim yene Kerimgile qayıtdı, biz – men ve emim uşaqları ise evde oturub söhbet etdik. Çox keçmemiş Turalla Toğrul yorulduğunu deyib, yatmağa getdiler. Men ise heyete düşüb, bağda gezmeye başladım. Bu ev, heyet, bağ, ağaclar – her şey mene uşaqlığımı xatırladırdı. Bir anlıq gözlerimi yumub, özümü o dövrde hiss etdim: yene topu götürüb ora-bura vuracam, sonra tesadüfen pencereni sındırıb, axşam evdekilere hesabat vermeli olacam. Ve ya hele yetişmemiş, alçaya oxşayan göy gavalını derib nenemden gizlince yeyecem, neticede yaya ağacda bir şey saxlamayacam. Yadıma düşür, 5-6 yaşım olanda emim ve bibim uşaqları ile gizlenqaç oynamışdıq. Men gedib, artıq bir neçe ildir istifade edilmeyen ve üstü toz-torpağa batmış tendirin içinde gizlenmişdim. Uşaqlar ne qeder axtarmışdılar, meni tapa bilmemişdiler. Axırda men çıxmaq istemiş, amma boyum alçaq olduğundan bacarmamış ve elece orada ağlaya-ağlaya evdekileri kömeye çağırmışdım… Belke, bunlar decellik idi, belke de uşaqlıq. Amma etiraf edim ki, eger uşaqlığımı qaytarsaydılar, yene bunları edecekdim. Çünki onlar gelecek üçün – bu günüm üçün xatiremde qalacaq yegane izler idi…
Axşam saat 7-nin yarısı evden çıxdım ve bazarın gireceyindeki çayxanaya teref istiqamet aldım. Rayonda son illerde ele de böyük deyişiklik olmamışdı. Düzdür, bezi yerlerde, meselen, yeni binalar tikilmiş, yollar, sekiler berpa olunmuşdu, amma qaz ve işıq problemi hele de qalmaqda idi ki, bu da sakinlerin en mühüm narazıçılığına sebeb olan mesele idi. Rayonda bir çox evlerde cereyan yaradan müherriklere rast gelmek olardı. Meselen, babamgilin evinde de biri vardı. Ne vaxt ki, işıq sönerdi, onu işe salardılar, amma bunun bir menfi terefi var ki, yanacaq çox aparırdı. Ona göre de, esasen, dolanışığı orta seviyyede olan ailelerde bu qurğuya rast gelmek olardı.
Bütün bunlara baxmayaraq, rayonun ab-havasında nese bir yenilik vardı. Yaxşı, ya pis, bu yenilik neticesinde rayon ferqli görünürdü. Bir anlığa düşündüm, o zamankı rayon ile indiki arasında ne qeder ferq var? Ailemiz bura qayıtmalı olsaydı, men burada yaşaya bilerdimmi? Mence, yox, rayon ne qeder istesen de, kend heyatına oxşayan o sadeliyi daha eks etdirmirdi.
Cavidgilin çayxanası bazarın gireceyinde sol terefde ağaclığın içinde idi. Men ora yaxınlaşanda meni gördü ve görüşüme çıxıb, stolların birine devet etdi. Biz açıq havada oturduq. Etrafda yeddi – sekkiz stol vardı, hamısı dolu idi. Maraqlısı da o idi ki, bütün müşteriler çaydan içe-içe domino oynayırdı. Tesadüfi deyildi ki, bizim oturduğumuz stolun da üstünde domino qutusu vardı.
Cavid özü bir çaynik çay demledib getirdi ve stolun üstüne qoydu. Vaxtı ile rayonda çay deyende etirli samovar çayı yada düşerdi. Hardadır o günler?...
- Terlan neyleyir, görüb eleyirsen onu? – deye soruşdum, o da menim köhne sinif yoldaşım idi. Bizim sinifde 15 qız, 3 oğlan – men, Cavid, Terlan oxuyurdu.
- He, bazarda işleyir.
- Bazarda? Ne işle meşğuldur? – teeccüble soruşdum.
- Ayaqqabı satır.
Her halda, Cavidin cavabı ne olacaqdısa, mehz bu cavabı gözlemirdim. Çünki Terlan istedadlı oğlan idi. O zaman Azerbaycan dili müellimemiz bize evde müxtelif mövzular etrafında inşa yazmağı tapşırırdı. Yegane Terlan idi ki, növbeti ders gününde öz yazdığı yazını getirirdi. Bizlerse hemişe valideynlerimizin kömeyile bu tapşırığı yerine yetirirdik. Bezen ele cümleler qoşardı ki, meettel qalırdın. O vaxtı uşaqlarla söhbet edende deyirdik ki, sinfimizden bir adam çıxacaqsa, o da Terlan olacaq. Here ona bir peşe yaraşdırırdı, mense, onun meşhur yazıçı olacağını sanırdım. Aramızda ayaması “dahi” idi, o ise ayaqqabı satan olmuşdu.
- Qızlar necedirler? – soruşdum.
- Yaxşı.
- Bu il imtahan vereceksen?
- Men… yox, heç bu il mektebe emelli-başlı getmemişem. Heftede bir-iki gün, ele bele, bir-iki derse girib-çıxıram. – utanmış kimi dedi – düzü, heç yaxşı ders de keçmirler, müellimelerin hamısı savadsızdır – deye özüne haqq qazandırmağa çalışdı.
- Terlan da getmir derse?
- Yox, o da getmir.
- ….Cavid, yadında bir defe biz ikinci bölmede oxuyurduq, altıncı dersden sonra eve gedende gördük ki, qapılar bağlıdır, yadında?
- He, ele bilmişdiler mektebde adam yoxdur, bizleri yaddan çıxarmışdılar.
- O, yox, sonra geldik, axı, hamımız pencereden çıxaq çöle. Onda men müellimenin ayağının altına stul qoydum ki, pencereden düşsün aşağı. Amma ayağını stula qoyan kimi menim gücüm çatmadı, müellime yıxıldı yere. Yadında?
- He, he - güle-güle cavab verdi.
- Sevil müellime idi de onun adı?
- He, amma indi o, bize ders demir, ere gedib. - Cavid bizden beş-altı metr aralıdakı stolda oturan bir oğlanı gösterib dedi – Onu görürsen?
- Aha.
- O, Nerminenin nişanlısıdır.
- Kimin?
- Bizimle bir sinifde oxumurdu? Ifrite deyirdik.
- He, he.
- Bax, onun nişanlısıdır. Iki hefte evvel nişanı oldu.
- Yaxşı sen de. Zarafat edirsen?
- Vallah yox.
- Uşaq idi, axı, o.
- Uşaq niye olur, 17 yaşı var.
- He… - çaydan bir qurtum içib soruşdum – Bes, sinifden heç kes bu il imtahan vermeyecek?
- Iki nefer. Şahmar hekimin qizi Zeyneb ile Aynure. Amma ola biler, başqaları da versin, mektebe getmirem deye deqiq bilmirem.
Bu vaxt elinde ağ zenbil, balaca, ele de çox kök olmayan suyuşirin bir oğlan gelib bizimle salamlaşdı.
- Qaqaş, gel otur, çay iç. – Cavid dedi ve o da öz növbesinde stulun birinde eyleşib, elindeki ağ zenbili yere qoydu.
- Bu Qaqaş, menim dostumdur. Yaxşı oğlandır. - sonra yene üzünü ona tutub dedi. - Qaqaş, bu oğlan menim sinif yoldaşımdır, indi Bakıda yaşayır.
- Adın nedir? – soruşdum.
- Qaqaş, esl adım Orxandı. – şirin bir terzle deyib yere qoyduğu ağ zenbilden bir ovuc günebaxan tumu çıxartdı ve heremizin qabağına bir az qoyub “alın çırtdıyın” dedi.
- Tum satırsan?
- He.
- Neçe yaşın var?
- On bir.
- Mektebe gedirsen?
- He.
- Neçenci sinfe?
- Beşinci.
- Yaxşı oxuyursan?
- Bele de.
- Böyüyende neçi olmaq isteyirsen?
- Heç ne.
Qaqaşa bir az baxıb fikre getdim. Rayonda bu uşaq kimileri az deyildi. Qarşıda heyatın ne hazırladığını bilmeyen ve heç düşünmeyen insanlar idiler onlar. Gelecek anlayışı tefekkürlerinde qorxulu bir şeydi. Sabahlarından soruşanda gözler aşağı enir, ehval korlanır, demeye söz tapa bilmirdiler…
Qaqaş üfüre-üfüre telesik çayını içib bizi terk eledi ve biz de axşama kimi Cavidle söhbet edib, ordan-burdan danışdıq.

* * *
Seher tezden babamın sesini eşitdim.
- Oyanın, gedirik.
Ne oyanmaq? Vallah, ele yatmışdım ki, gözmü de açmaq istemirdim. Hemişe Bakıda seher saat 7-de cib telefonumun zenginin sesi gelende ayağa qalxmaq istemirdim. Indi de babam saat 7-de bizi oyandırmışdı. Amma ne men, ne de emim uşaqları yerinden terpendi. Biz düz saat yarımdan sonra - 9-un yarısında babamın növbeti “oyanın ta, gedirik” çağırışından sonra ayağa qalxdıq.
Babam bizim xetrimize seher tezden bazara gedib yuxa ve qaymaq alıb getirmişdi. 10-15 deqiqeye seher yemeyimizi yeyib aşağı düşdük ve maşına minib bey evine yollandıq.
Darvazanın qabağında şüşetemizleyenine qırmızı lent bağlanmış çoxlu avtomobil vardı. Fikirleşdim ki, yene tanış-tunuşla görüşmeli olacam. Maşından düşüb içeri girdik ve qabağımıza çıxanlarla öpüşüb-görüşdük. Heyetde kifayet qeder çox adam vardı, nece deyerler iyne atsaydın yere düşmezdi. Bir müddet bu qelebelikde herlenib, mağara keçdim. Amma gerek telesmeyeydim, bele ki, içeri giren kimi herenin bir işle meşğul olduğunu gördüm: kimisi stolun üstünü silir, kimisi boşqabları düzür, kimisi xörek desmallarını bir-bir boşqabların yanına qoyurdu. Ve, beli, ele meni görcek, mene de iş tapşırdılar. Artıq yarımsaatdan sonra her şeyi yerbeyer edib qurtardıqda Bakıda restoranda işleyen qohumumuz Süleyman bize bir peşekar, bu işe yaxşı beled olan şexs kimi gösteriş vermeye başladı. Sen deme, toy vaxtı biz qonaqlara xidmet etmeli olacaqmışıq. Xeyli uzun çeken müzakirenin sonunda aydın oldu ki, men ve digerleri toy vaxtı, qonaqlar mağara teşrif buyurub eyleşende yemekle dolu boşqabları bağdan (orada xörek bişirilirdi) alıb bura getirmeli, Süleyman ve başqaları ise onları qonaqların qarşısına qoymali idiler.
Saat 10-da gedib gelini getirmek lazım idi. Amma nedense bizimkiler yubanmışdılar ve artıq 11-in yarısı idi. Tezlikle, hamı maşınlara mindi ve yolboyu siqnal vere-vere, biri digeri ile yarışa çıxmış kimi süretle maşınları sürmeye başladılar. On-on beş deqiqeye qız evine çatdıq. Maşınlari evin qabağında saxladıq, “oğlan evi” – yeni bizimkiler içeri keçib, heyetde - eve qalxan pillekenlerin aşağı terefinde dayanmış, ellerinde nağara, tütek tutan çalğıçıların müşayietile vurçatlasın meclisi qurdular ve hamı reqs etmeye başladı.
Cavanlardan hele meydana girib reqs eden yox idi. Herçend bilirdik ki, çox keçmemiş bizi de devet edecekler. Düzdür, ilk önce etiraz etdik, amma Elbrus eminin 4 ildir reqs derneyine geden Turalın kiçik qardaşı Toğrulu çağırmasından sonra biz de meydana girdik. Toğrul doğrudan da, gözel reqs edirdi, hetta deyerdim ki, biz ona qibte de etdik. O, arada bir mahnı sifariş edib, tek oynadı ve biz de onu alqışladıq.
O qız da orada idi. Eynine tünd qırmızı rengde don geymişdi, bu, ona çox yaraşırdı, lap babamgilin bağlarındakı qızılgülleri xatırladırdı. Herden üzümü ona teref çevirir ve bu anda baxışlarımız görüşürdü. Deyesen, ondan xoşlanmışdım ve o da bunu hiss etmişdi…
Çalğı qurtardı, beyi toy maşınından çıxarıb eve apardılar ve bir neçe deqiqeden sonra o, gelinle birlikde pillekenden ehalinin “mübarek olsun”, “qoşa qarısınlar”, “oğullu, qızlı olsunlar” şüarları altında yavaş-yavaş enmeye başladı . Sonra her ikisi toy maşınında oturdu ve bu defe növbeti ötüşmemizi edib bey evine yollandıq. Ötüşme zamanı 5-6 maşın tedbirin mahiyyetini unudub, menzil başına toy maşınından tez çatmışdı.
Heyetde gelinin gelişi şerefine qurban kesildi, ardınca pillekenlerde ayağının altına boşqablar düzüldü, o da öz növbesinde meharetini gösterib onları bir-bir sındırdı. Biz ise artıq işe başlamışdıq. Süleyman bize gösteriş verir, biz de yemekle dolu boşqabları bağda aşpaz xanımlardan alıb mağara getirirdik. Kerimgilin evlerinin düz qabağında hemin bu kiçik bağ vardı. Bu bağın bir terefine üç böyük qazan qoyulmuşdu ki, heresinin de içinde dolma buğlanırdı. Biz sinilerle bu qazanların yanında oturmuş qadınların yanına gelir, onlarsa boşqablara dolma çekib sinilere qoyurdular. Bağın diger terefindese iki böyük manqal vardı. Birinde tike kabab, digerinde lüle kabab bişirilirdi. Bundan elave, daha iki böyük qazan da vardı ki, bişirilmişleri – tikeni birine, lüleni digerine qoyurdular. Bağın başqa bir yerindese qessab bayaq gelinin qabağında kesilmiş qoyunun derisini soyurdu.
Hamı işleyirdi. Biz - oğlanlar elimizde sini, boşqabları mağara apardığımız kimi, qızlar da öz növbelerinde boşqabları eve – qadınların oturduğu stola aparırdılar. Men onu yene gördüm. Nedense ele olurdu ki, bağa ikimiz de eyni vaxtda girir, tez-tez qarşılaşmalı olurduq. Könlümden ona bir söz demek keçirdi. Amma bu qeder camaatın içinde deyilecek bu söz ne olacaqdı ki? Salam, necesen ? Yox, bu nece de axmaqcasına deyilmiş sözler olardı, ona ne demeliydimse, bu hem yerinde işlenmiş, hem de tebii seslenmeli idi.
Bir defe bağa girende onun çıxdığını gördüm ve kenarda dayanıb “buyurun” dedim. O, heç ne demedi, hetta özünü ele apardı ki, guya bir şey eşitmeyib. Amma bu kiçik, cavabsız söhbetim meni o qeder rahatlamışdı ki, özümü suda balıq kimi hiss edirdim. Her şey olduqca gözel gedirdi.
Işlemekden yoruldum. Amma sinini kenara qoyub oturmuşdum ki, Süleyman görüb yeniden işlemeye çağırdı. Qonaqlar da qurtarmaq bilmirdi, biri gedirdi, biri gelirdi. Özüm de acmışdım, her defe bağa gelib sinideki boşqablara kabab qoyduqlarında meni ter basırdı. Axı, ac olasan, qabağında da isti-isti yenice bişmiş kabab ola... Ne ise, arada kinaye ile gedib Kerime deyirdim ki, men de ele bilirem toya gelmişem.
Nehayet, saat dördde qonaqlar yavaş-yavaş çıxıb getdiler. Mağara girib uşaqlarla stol arxasında oturduq ve bayaqdan bize acıq verib üzümüze gülen dolmadan, kababdan dadmağa başladıq. Bu vaxt başqaları çalğıçıların qarşısındakı stolları götürüb çöle aparırdılar. Amma sonda biz de zehmet çekib ayağa durduq ve onlara kömek etdik. Bir qeder keçmiş müğenni eline mikrofonu alıb, bir-iki xoş söz söyledi ve ardınca növbe ile mikrofonu eline götüren şexsler de tebrik deyib, musiqi sifariş etdiler. Get-gede ara qızışırdı ve qadınlar da bundan istifade edib, mağara daxil olurdular.
Biz mağarı ele qurmuşduq ki, çalğıçıların qarşısında geniş meydan yaranmışdı. Stolların her iki terefine qoyulan oturacaqları yanaşı qoymuşduq, stolları ise mağarın arxa terefine – darvazanın yanına aparmışdıq. Neticede, çalğıçıların qarşısındakı meydanın her iki terefinde qabaq-qabağa qoyulmuş paralel oturacaqlar vardı.
Qadınların içeri girdiyini görüb çöle çıxdım ki, otursunlar. Heyetde bir az var-gel edib, geri qayıtdım ve mağarın gireceyinde dayanıb, reqs edenlere tamaşa etmeye başladım. O da orada idi, Gülnarla yanaşı oturmuşdu. Men tez-tez üzümü başqa terefe çevirir, başqalarının ona bele çox baxmağımı görmelerini istemirdim. Birden gözlerim onun arxasında oturmuş Anara sataşdı ve celd gedib onun yanında eyleşdim. Bu an özümü narahat hiss etdim ve bugünkü hereketlerim: ona baxmağım, daha yaxın olmaq üçün gelib burada oturmağım – hamısı meni mühakime edirlermiş kimi gözlerim önünde peyda olub canlandı ve qeyri-ixtiyari özüme sual verdim:
- Sen bu qızdan ne isteyirsen? Nedir, ilk baxışdan vuruldun ona? Axı, özün bilirsen, bu saat sene sevgi lazım deyil. Senin böyük planların var, yadında? Indi ne oldu, O, senin bütün meqsedlerini bir günlüye unutdurdumu, yoxsa?
- Bilmirem, onda nese var, meni özüne celb edir…
- Yox, dostum, sevgi boş şeydir… Oskar Vayldın sözlerini xatırla: insan birisini sevende birinci özünü aldadır, sonra başqalarını ve insanlar da buna sevgi deyirler. Axı, sen hemişe bu sözlerle razılaşmısan, indi nedir, nolub sene? Özünü ele al. Sabah qayıdırsan Bakıya, ne göz qoymusan ona?
Üzümü Anara teref çevirib, sakit sesle soruşdum:
- Anar, bu qız kimdir?
- Nedi ki?
- Lazımdı.
- Elbrus dayının dostunun qızıdır.
- Onu evveller çox görmüşem, axı.
- Hem de qonşularıdı.
- Bilmirsen, neçe yaşı var?
- Neye göre soruşursan, xoşuna gelir?
- Neynirsen e, de görüm, neçe yaşı var?
- Mektebi keçen il qurtarıb.
Keçen il? Demeli, menden hardasa bir yaş böyükdür.
- Bes, adı nedir?
- Ay kişi, neynirsen?
- Eyyy… de de.
- Adı Çinaredi.
Anar güman ki, düz deyirdi, çünki, Kerimin xalası oğlu idi ve rayonda yaşayırdı.
Bu arada, toy davam edirdi; şabaşlar verilir, oyun havaları çalınırdı. Men hele heç bir toyda çalğıçılara bu qeder pulun verildiyini görmemişdim. Camaat araqdan, piveden içmiş, indi de ele elini atır cibine, pul çıxardıb stolun üstüne qoyur ve musiqi sifariş edirdi. Çalğıçı da ki, maşallah, pul gördükce gözü pul deyirdi. Onun bu balaca göy gözleri meni yaman esebileşdirirdi. Bir defe oxumuşdum ki, göy rengli gözlerin gipnoz etmek qabiliyyeti var. Indi bilmirem bu ne qeder düzgündür, amma, deyesen, ele o göy gözlerdir, camaatı pul xerclemeye mecbur edir.
Musiqinin sesinden tenge gelib, bayıra çıxdım ve heyetde dövreye durub, söhbet eden qohumlarla çeneleşdim. Mene ünvanlanan suallar o qeder yorucu idi ki, onlara cavab vermek taqetimi alırdı. Çünki bu sualları bir neçe deqiqe evvel başqası vermişdi, ondan da bir qeder evvel başqası. Qohumları anlayıram, beli, Bakıdan gelmişem, hamı maraqlanır ki, imtahanlara nece hazırlaşıram, hansı fenlerden hazırlığa gedirem ve ya bir hefte evvel keçirilmiş futbola getmişdimmi, orada yığmamızla oynayan Avropanın en meşhur futbolçularını görmüşdümmü ve s. bu kimi suallar. İçlerinden birce Anarın böyük qardaşı Elvinle danışmaq maraqlı idi. Çünki hem görünüşü (gülende yumuru burnu şar kimi ele şişirdi ki, sirkdeki kulonlara oxşayırdı), hem de danışığı gülmeli idi. Ağzından söz çıxan kimi, yene bizi güldürecek söz deyeceyini sanır, sözünü qurtarmamış artıq gülmeye başlayırdın. Herden de ele olurdu ki, danışdığı adi bir hadise olurdu, amma ele bir mimika alırdı ki, bu senin özünden gedib doyunca gülmeyine bes idi. Özünün 23 yaşı vardı, rayondakı yegane texnikumda kitabxanaçı işleyirdi. Her defe özünden ora nece gedib düşdüyünü soruşanda, bize yerindece bir nağıl uydurub danışırdı. Gah deyirdi ki, müellimlerden biri onu parkda kitab oxuyan görüb işe devet edib, gah da deyirdi ki, ne bilim, texnikumun qabağından keçirdim, mene bir nefer yaxınlaşdı, ele dedi ki, kitabxanaçi işlemek istemirsen, men de razılaşdım.
- Hazırlıq nece gedir? – soruşdu.
- Yaxşıdır, sağ ol.
- Sizde de qrupdur, he?
- Yox, men tek gedirem.
- Hamısına?
- He. Evvel birinde dörd nefer idik, sonra çıxdım, tek getdim.
- Onun ferqi var? Bizde bir oğlan vardı, keçen il hazırlığa tek gedirdi. Ele oldu ki, 5-6 neferlik qrupda olanlar ali mektebe girdi, bu girmedi.
- Yox, bilirsen nece, hem de uşaqdan asılıdır, axı. Müellim yazıq neylesin. Meselen, men ona göre tek gedirem ki, bu vaxt adam özünde daha çox mesuliyyet hiss edir. Ele bil ki, qrupda adam çox olanda fikirleşirsen ki, tapşırığı oxumasam da olar, men cavab vermerem, yanımdakı cavab verer. Amma tek olanda, hele şey olmur, bilirsen ki, müellim ancaq senden soruşacaq. Amma tek keçende de müellim özünde az mesuliyyet hiss edir.
- He, düz deyirsen… Hansı fakülteni istiyirsen? Sende de humanitardı?
- He, inşallah, “Beynelxalq elaqeler”-i istiyirem.
- Inşallah. Sen, amma, o fakülteleri yazanda diqqetli ol ha. Rayonda biri vardı, götürüb sehven axırıncını meşebeyi fakültesini yazmışdı. Ele oldu ki, az bal yığdı, girdi ora. Indi de meşebeyi olacaq… - gülerek dedi - Hele, sen Cemilin ehvalatını eşitmisen?
- Yox. Nolub ki?
Demeli, bu, axı, mektebde yaxşı oxuyurdu, riyazıyyatı filan ela bilirdi. Ta, Allaha and olsun, bütün günü oxuyurdu, gece saat 3-de dururdun ki, oturub qonaq otağında kitab oxuyur. Axırda o qeder oxudu ki, indi de çeşmey taxır. Sözüm onda deyil. Indi hemin vaxtlardı, hazırlığa da gedib-gelir. Ne ise, gecedir, yatmışam otağımızda. Nese hiss eledim ki, ses gelir, gözümü açdım. Bir de gördüm, Cemil durub yanımda. Gözleri de bağlıdı, ayığ adama oxşamır. O saat bildim ki, yene yuxulu evde gezmeye çıxıb. Nese hirsdi-hirsdi qayıtdım ki, nedi, Cemil? İndi ele bil bu da deyir, gelmişem. Soruşuram ki, neye gelmisen? Qayıda ki, gelmişem başının diametrin ölçem. And olsun Allaha, meni bir gülmek tutdu. Ta yastığı soxmuşam ağzıma, gülmekden gedirem, axırda gücle dedim ki, yaxşı Cemil, get yat, sabah ölçersen. Indi seher durub gelmişem yanına ki, ede, o dünenki neydi hele. Deyir, nolub ki? Deyirem, bundan artıq nolacaq. Sonra buna her şeyi danışmışam. Bu da and-aman edir ki, vallah bilmirem, yuxulu olmuşam.
Elvin danışanda xeyli güldük. Lap yanaqlarımız ağrıdı. Sonra Elvinden soruşdum:
- Amma, halal olsun, 621 balla girdi Universitete.
- He, o da öz xeyrine. Düzü, deyirem, indi o geceler eziyyet çekmeseydi, heç ne yaza bilmeyecekdi.
- Sözsüz, kim ki, eziyyet çekir, xeyrin görür.
Sözümü deyib qurtaranda mağarda oxunan mahnının sözleri mene tanış geldi ve qulaq asdıqda keçen ilin yay aylarında yenice çıxan, o zaman heç kimin dilinden düşmeyen mahnını xatırladım. Neqaret hissesinden xoşuma gelirdi, xoş seslenirdi: “O qara gözlerinin qemzesi yandırdı meni, o gül yanaqlarının busesi yandırdı meni”. Fikirleşdim ki, bir azdan yene bu mahnını sifariş edib, bir teher de olsa, onu reqse devet edim. Eger onunla oynamaq heç alınmazsa da, onsuz da özü başa düşecekdi ki, bu mahnını onun üçün sifariş etmişem. Mağara girib Çinare ile üzbeüz, girişin yanında oturmuş nenemin yanında eyleşdim.
Tez-tez ona baxırdım. Herden de neneme suallar verir, reqs edenlerin kim olduqlarını soruşurdum. Birden meclisin şirin yerinde işıq söndü, deyesen, bayaqdan cereyan yaradan müherriyin yanacağı qurtarmışdı. Bu vaxt Anarın Gülnar ve Çinarenin yanında oturub onlarla söhbet etdiyini görüb, ayağa qalxdım ve onların yanına geldim.
- Gülnar, hansı mahnını isteyirsiniz sifariş edim? - Gülnarın qabağında durub soruşdum.
- Mahnı sifariş etmek isteyirsen?
- He.
- Yox, çox sağ ol.
- Ferqi yoxdur, birin sifariş edecem, siz hansın isterdiz?
- Ne bilim, sen hansını istiyirsen, onu sifariş ele.
- Yox da, sizin xoşladığınız mahnı olsun ki, hamımız oynayaq. – bu sözleri deyerken o, düz menim üzüme baxırdı, amma men cüret edib, ona baxa bilmirdim.
- Onda “xalamqızı” olsun. - Gülnar bir az fikre gedib dedi.
Bu mahnını bu gün toyda düz üç defe eşitmişdim. Kimin xalası qızı vardı, bu mahnını sifariş edib onunla oynayırdı. Indi de Gülnar bu mahnını isteyirdi.
- O mahnıya ne qeder qulaq asmaq olar, başqasını de. – etiraz ederek dedim.
- “Emimqızı”… - gülümseyerek dedi - yaxşı mahnıdır.
Öz-özüme fikirleşdim, deyesen, bunların istediyi mahnı ancaq bele şey olacaq - emimqızı, xalamqızı, dayımqızı… Ya da ki, Gülnar meni dolayır…
- Yox, sen de, bele mahnı olmasın.
Gülnar guya nese vacib bir şey fikirleşirmiş kimi fikre getdi. Bu vaxt üzümü Çinareye teref çevirib soruşdum.
- Sen ne isteyirsen?
Qız çaşdı. Yeqin ki, gözlemirdi. Hem de sualı ele verdim ki, ele bil, uzun illerdir bir-birimizi tanıyırıq.
- Men? – teeccüble sual verdi ve gülümseyen gözler razılıqla – bilmirem – dedi.
Hardasa beş deqiqe keşmiş işıq yandı. Axır ki, Gülnara hansı mahnını sifariş etmeyi düşündüyümü bildirdim, o da, Çinare de etiraz etmediler. Tamada-müğenni yeniden şabaşların sifariş etdiyi növbeti mahnını oxumağa başladı ve men de reqs edenlere maneeçilik töretmemek üçün gedib mağarın gireceyinde dayandım ve reqs edenlere tamaşa etmeye başladım. Anar da yanımda idi, pulu ona verib, mahnını sifariş etmesini istedim.
Bu vaxt maraqlı hadise baş verdi. Kerimin dayısı mikrofonu götürüb, özünün sevgi haqda yazdığı şeiri dedi. Şair idi ve bu güne kimi bir neçe şeir kitabı çapdan çıxıb. Amma ondan sonra mikrofonu eline alan tamada-müğenni nedense şeiri Semed Vurğunun yazdığını dedi ve sonra onun bele gözel şeirler müellifi olduğunu söyleyib terifledi. Kerimin dayısı ise özünü sındırmayaraq pert-pert mağardan çıxdı.
Aradan bir qeder keçmiş Anarın müğenniye yaxınlaşdığını ve ona verdiyim pulu musiqiçilerin oturduqları stolun üstüne qoyduğunu gördüm. Amma mahnı hardasa bir saatdan sonra oxunmağa başladı. Men sifariş vermişdim, demeli, men de reqs etmeli, istediyim şexsleri reqse devet etmeli idim. Birinci, Anarla Toğrul orataya düşdüler. Men de gedib, Gülnargili reqse devet etdim. Ne ise, başladıq oynamağa. Evvelce, Gülnarla reqs edirdim, amma fikrim Çinarede idi. Fikirleşirdim ki, nese edib onunla oynamalıyam. Reqs ede-ede özüme lazım olan meqamı yetişdirdim: Toğrul ortaya girib Gülnarla oynamağa başladı, men kenara çekildim ve Anarla oynayan Çinarenin yanına geldim, sonra bir fend işletdim ve Çinare ile üz-üze geldim. Men ve O – reqs edirdik, gülümseyirdik…
…Mahnı sona çatdı, sonra başqası başladı. Biz hele de reqs edirdik, arada men yene Gülnarla oynayır, lakin sonra yeniden Onunla qarşı-qarşıya dayanırdım. Birden oynadığım vaxt qolumdan kimse berkden dartdı, geri çekildim. Tural ağzını qulağıma tutub, tez-telesik dedi:
- Nene deyir, o qız nişanlıdı, oynama onunla, gel beri.
Ne? Ne deyir bu Tural? Ne deyir nenem? Kim? Bu? Belke, nene sehv salıb? Menden bir yaş böyük olan bu qız? Yox, Nermine! O da… axı, o, hele heç mektebi qurtarmayıb! Axı, nece ola biler bu? O, axı…
- Hele çıxmaq olmaz. Oyna! – üzümü Turala tutub dedim.
Sanki bir derinliye düşürdüm. O derinliye ki, orada boğulacaqdım. Ele bilirdim, bu saat mene mağarın her yerinden tuşlanmış gözler baxır. Onun anasının, qaynının, qonaqların – hamının. Yox, özünü itirme, bu axı heç ne idi. Sen, sadece, onunla reqs edirdin. Reqs edirdin? Yad bir insan, Bakıdan gelmiş ve kiminse nişanlısı ile?
Insanların üzüne baxmaqdan çekinirdim. Fikirleşirdim ki, ele indice kimse meni qırağa çekecek ve ağzına geleni üzüme deyecek. Amma yox, heç kes bir söz demedi. Mahnı qurtardı, Turalla celd çöle çıxdıq.
- O qız nişanlıdır?
- He, siz oynayanda nene dedi.
Hirslendim, amma artıq bu ağlasığmaz meğlubiyyetle barışmışdım. Her şey bu ifadeden başlayırdı – o nişanlı idi, o da öz valideynlerinin, qohumlarının qurduqları oyunun bir parçası idi, nece ki, ele Onların da heyatı bu oyun üzre qurulmuşdu. Bütün xoşbextliyi, heyatı Onların serancamına buraxmaq…
Darvazadan çöle çıxıb, tek-tenha gezmeye başladım. Her teref zülmet qaranlıq idi, içimde, qelbimde bir etiraz baş qaldırdı: yandırın bu işıqları!... Onu görmek isteyirdim. Yanımda olardı, sadece, söhbet ederdik. Her şeyden. Belke de, menim üçün bes olardı. Bilerdim, nece insandı, heyat üçün hansı planları var, hansı arzularla yaşayır. Amma teessüf ki, bu arzular öz böyüklüyü qeder elçatmazdılar.
Yarımsaat idi ki, bu çiskinlemeye başlayan havada boş-bekar gezirdim. Xecalet çekirdim, geri dönmek mene ancaq meyusluq bexş edecekdi. Bu an telefonumun zengini eşitdim. Tural idi, deyirdi ki, “bey terifi” başlayır, gelim mağara. Bir neçe deqiqeden sonra qayıtdım ve yene nenemin yanında, onunla üzbeüz oturdum. Meni görende, sanki, gözleri parıldadı, deyesen, bayaqdan haraya getdiyimden nigaran idi. Mense onun baxışlarına cavab olaraq, sadece, gülümsedim ve üzümü yana çevirdim. Mene baxmasını istemirdim…
Bey terifini yadımda qaldığı qederile indiyenedek bir defe görmüşdüm. Onda da yazımın evvelinde qeyd etdiyim, toy vaxtı yağış yağan toyda olmuşdu. “Bey terifi” dediyim hisse başlayan kimi, bütün meclis iştirakçıları bir yerde qerar tutdu, beyse öz dostları ile çalğıçılarla qabaq-qabağa oturdu. Müğenni evvelce mersiyeye oxşar uzun, yanıqlı bir muğam oxudu. Sonra beyin qardaşı onun yanına gelib qohumların, tanışların adını qulağına demeye başladı, müğennise bir-bir adları eşitdikce “bey terifi” bayatlarını oxuyur, sonda “indise gelib xelet versin, filankes” deyirdi. Bu filankeslerin adları çekildikce yerinden durub, çalğıçıların arxasında oturduqları stolun üstüne xelet evezine pul qoyurdular. Axırda beyin özünün terifi edildi ve o da öz növbesinde müğenniye “xelet” vermeli oldu.
“Bey terifi” qurtardıqdan sonra mahnı çalındı, bey ayağa qalxdı ve hamı ile bir-bir reqs edib, qonaqların ehatesinde mağardan çıxdı. Menim gözüm Onda idi…
…Camaat mağardan çıxanda onu itirdim… o, çoxdan getmişdi…
Meyus halda heyetde hereketsiz dayanmışdım. Kimisi yorulub stulda oturur, kimisi vidalaşıb gedirdi. Biz de bir azdan yene hamıyla görüşüb, bey evini tebrik etdik ve darvazanın qabağında atamın saxladığı maşına minib eve qayıtdıq.
Işıqlar sönmüşdü. Nenem çıraq yandırdı ve çıraq işığında oturub bugünkü günün teessuratlarını bir-birimizle bölüşdük. Men hele de onu düşünürdüm…

* * *
Seher saat ona yaxın babam bizi oyatdı. Seher yemeyini yeyib, çantalarımızı götürdük ve heyete apardıq. Anam bağdakı qırmızı qızılgülleri görüb, bir neçe açılmamış qönçeli budaqlardan kesib götürmemi istedi. Gedib nerdivanı getirdim ve elimdeki bitki üçün olan xüsusi qayçı ile bir neçe budaqdan kesib torbaya qoydum. Bu vaxt evin qapısında görünen Tural emime dedi:
- Ata, cib telefonumun adaptoru Kerimgilde qalıb.
Inanmadım, biz yene ora gedecekdik, yene onu görecekdim… sonuncu defe.
Gizlince ovuc boyda kiçik bir qönçeni elimle qırıb gödekçemin cibine qoydum. Babamgille sağollaşıb maşına mindik ve bey evine yollandıq. Darvaza yene de taybatay açılmışdı. Maşından düşüb mağara keçdik. Mağarda beyimiz ve qardaşı söhbet edir, Gülnarsa yeri süpürürdü. Bir-bir görüşüb mağardan çıxdım ve heyete keçdim… Birden Onu gördüm, o da meni. Üzüme baxanda gülümsedim, o ise gözlemirdi, utanan kimi oldu. Heyetdeki stolun üstünden iki çirkli stekan götürüb aralıdakı krantda yumağa başladı. Krantın üstünde ayna vardı ve men o aynadan ona baxmağa başladım, o ise heç başını da qaldırmırdı. Amma ona baxdığımı hiss etdiyinden emin idim. Her ikimiz bir şeyi çox gözel bilirdik, bu görüş bizim son görüşümüz idi…
Guya bağa baxmaq üçün geri döndüm ve indi de hiss etdim ki, o, mene baxır. Deyesen, o gözler menimle heç görüşmek istemirdi. Aramızda 5-6 metr mesafe olardı. Birden metbexden çıxan Anarı gördüm ve ona daha da yaxın olmaq üçün Anara teref getdim.
- Gedirsiniz? – Anar soruşdu.
- He.
- Qal da, ne var Bakıda?
Bu vaxt Çinare nese dedi. Yaxşı eşitmedim, amma Anara nese dedi. Ele bu barede idi, ya dedi ki, sen niye getmirsen Bakıya, ya da ne bilim, dedi ki, burda ne var qalacaq. Hem de bunu qesden dedi. Bu da bir fend idi, eyniyle dünen menim etdiyim fendler kimi.
- Onsuz da, yayda yene gelecem – dedim.
Bu ise menim fendim idi ve Anara deyil, mehz ona ünvanlanmışdı. Amma ki, heç bir menası yox idi.
- Gelin, gedirik. – atamın sesini eşitdim, bu zaman adaptoru götüren Tural da evden çıxıb Çinare ile sağollaşdı ve Anarla birlikde mağara girdiler.
…Qalmışdıq tekce, men ve o. Heç ne demedim, cüret ede bilmirdim.
O, hele de stekanları yuyurdu. Deyesen, artıq temiz idiler, sadece, geri dönüb menimle üzleşmek istemediyinden hele de krantın altına tutmuşdu.
Atam meni de çağırdı. Vaxt mehdudiyyetini nezere alıb, bayaq onun stekanları götürdüyü stola yaxınlaşdım. Stolun bir terefinde yuyulmuş, diger terefinde yuyulmamış stekanlar vardı. Gödekcemin cibinden qızılgülü ovucumun arasında gizlede-gizlede çıxardıb, stolun üstüne qoydum. Sonra geri döndüm ve mene baxan gözleri aynadan gördüm. Yene gülümseyib, heç özüm de eşitmediyim sesde, dilimin altında yavaşca “sağ ol” dedim ve çöle çıxıb maşına mindim.
Texminen, beş saatdan sonra Bakıya çatdıq. Bu vaxt şehere yağış yağırdı, şimşek çaxırdı…

Semed Seferov
Iyun 2005
Bakı

Отлично!
Рассказ и грустный (как всегда...), и красивый.

А еще очень понравились сравнения, то что в районе не было света, и в какой-то момент у него в душе:
Darvazadan çöle çıxıb, tek-tenha gezmeye başladım. Her teref zülmet qaranlıq idi, içimde, qelbimde bir etiraz baş qaldırdı: yandırın bu işıqları!...

Сравнение девушки с цветком:
Anam bağdakı qırmızı qızılgülleri görüb, bir neçe açılmamış qönçeli budaqlardan kesib götürmemi istedi.

Здорово!
И жаль, что не вся молодежь у нас думает о будущем. В общем много разных мыслей.
Спасибо.

Spasibo 4to potratili svoye zolotoe vremya na ctenie etogo rasskaza

если бы еще и перевели эти шикарные рассказы, то я бы смогла хоть вдоволь прочитать их и сказать свое мнение .
миллет-азери подскажите хотя бы словарь азери-русский в инете. может хоть так мы сможем прочитать рассказы нашего пользователя.

afia pishet:



Pojalusta

http://www.polyglot.az/

Интересная история с печальным концом Мне очень понравилось ваше произведение “Qzılgül” . Спасибо Вам, за то что предоставляете нашему вниманию свои замечательные произведения

Fatishka:



Vam spasibo

Ne bilo ni4ego delat i ya pomestil sdes nekotoriye linki.

1) http://www.aboutteens.org/Apr06/fiction/Safarov2.htm

2) http://www.dalgam.com/semed_seferov.htm

3) http://www.525ci.com/2006/04/08/read.php?m=10&id=22739

Прочитала Ваш рассказ "Silence", печальный.

"Yes, he had never been happy in his life, because he was a sort of man who hated everything."
Это ужасно, когда у ребенка нет детства, но почему он вырос злым? Мне казалось, что труности наборот воспитывают терпимость и более глубокое понимание сути вещей. И у него была такая добрая мама.

Spasibo 4to procitali

Pocemu o viros zlim?.. Sam ne znayu. Emu bilo 7 ili 8 let. Etot razkaz bil napisan dlya konkursa, a kotorom on zanyal vtoroe mesto.

I eto moy perviy razkaz. Samiy slabiy.

Koqda po nocam ne spitsa v Moskve zanimaemsya cem-to. Vot i perevyol neskolko dney nazad esse amerikanskoy pisatelnici...

Спасибо большое за рассказ.

Вспомнились первые годы тоски по Родине и по школьным друзьям.
Ностальгия-госпажа не из простых.

Дальнейшего вам творения!

Vam spasibo cto procitali

İnşa mövzuları Azerbaycanda ve xaricde

Orta mekteblerimizdeki inşa mövzuları, onların şagirdler terefinden ne derecede menimsenilib yazılması, ümumiyyetle, bu inşaların yeniyetmelerin tefekkürüne, eqli inkişafına nece tesir göstermesi bu gün çox azlarını narahat edir. Elbette, ölkede yeterince daha vacib meselelerin mövcudluğunu nezere alaraq, bu kimi xırda şeylerin müzakireye çıxarılmasını faydasız bir meşğuliyyet kimi qebul ede bilerik. Lakin problemin kiçikliyine baxmayaraq, onun ictimai heyata ilk addımlarını atan mekteblilerin dünyagörüşü ve intellektual seviyyesinin formalaşmasında ehemiyyetli rolu vardır.

Söhbete keçmezden evvel, Azerbaycan şagirdinin yoxlama inşa yazmaq metodlarından danışmaq isterdim. İnşalar, adeten, ya hansısa konkret mövzu, ya da son edebiyyat derslerinde keçirilen müeyyen edebi eserin tehlili ile bağlı olur. Müellimler her zamankı kimi köçürmeye icaze vermeyeceklerini evvelceden qeti suretde beyan edirler. Şagirdlerinse tapşırığı yerine yetirmeleri müxtelif üsullarla heyata keçirilir: kimisi valideynlerine yazdırır, tanışlarından tapır, kimisi ya evdeki kitablardan, qezetlerden, ya da kitabxanaya baş çekib, oradakı avadanlıqlardan köçürür, kimisi ise cüretlenib, özü yazır. Düzdür, sonuncuya nadir hallarda rast gelinir, lakin statistika xetrine belelerinin olduğunu demeliyik. Siyahıda adını çekmediyim bir deste kesler de mövcuddur ki, onlar ümumiyyetle heç ne hazırlamırlar ve dersde ya gözlerini döyerek otururlar, ya da heç iştirak etmirler.

Yoxlama ders prosesinde her kes hazırladığı inşanı yoxlama defterine köçürmekle meşğul olur ve etiraf edim ki, onlar bunu çox maraqlı üsullarla gerçekleşdirirler. Meselen, bizim sinifde bezi qızlar tenbellik etmeyib, bütün inşanı ya partanın üstüne, ya da taxta divara köçürerdiler ve sonra rahatca, eziyyet çekmeden inşalarını yazırdılar. Bir başqaları ise inşanı el desmalına köçürmekden bele çekinmirdi. Digerleri ise xırda kağızlarda yazdıqları inşaları ya paltarlarının bir yerinde, ya da ayaqqabılarının içinde gizlederdiler. Oğlanların çoxu ise hec veclerine de almazdı, inşanın yazıldığı kağızı partanın altından tutaraq gizlince köçürerdiler.

Bes, eslinde bütün bunların kökünde ne dururdu? Niye Azerbaycan şagirdi inşa yaza bilmir? Meger, 15-18 yaşlı genc o qeder acizmidir ki, müeyyen mövzular etrafında serbest fikrini ifade ede bilmir?

Xeyr, elbette ki, xeyr. Sebebi başqa yerde axtarmaq lazımdır – ele inşaların özünde.

Orta mekteblerimizde her tehsil ilinde 8-10 yoxlama inşa yazılır ki, onların yarısı Azerbaycan dilinden, yarısı ise edebiyyat fenninden olur. Lakin bundan elave, adı çekilen birinci fenn üzre her rüb 2-3 inşa da yazılır ki, onlar ev tapşırığı formasında şagirdlere hevale edilir.

Men bu gün yalnız Azerbaycan dilinden olan inşaların mövzularından danışacam. Çünki hesab edirem ki, problemin bu sahede araşdırılması sizleri onun mahiyyetinden kifayet qeder hali edecekdir. Bu fennin inşalarının adları olduqca bayağı ve sünidir. Onları eşitcek, onsuz da, dilimizin qrammatikasının her xırdalığını, inceliyini öyrenmekden usanmış şagirdleri soyuq ter basır, onlarda tehsile, fenne ikrah hissi oyadır. Bunun eyani sübutu kimi sizinle natamam ali tehsili, yeni 9-cu sinfi bitirerken Azerbaycan dilinden imtahana salınan 50-e yaxın inşanın mövzularına nezer salacıq. İmtahan biletlerinde, adeten, üç mövzu yer alır ki, şagirdler üç saat erzinde onlardan biri barede hecmi iki sehifeden çox olmaqla gözel, belağetli bir inşa yazmalıdırlar. Lakin heç kes bunu bacarmadığından hamı toplu halında köçürmekle meşğul olur.

Elliye yaxın inşanın içinde siyahıda olmağa layiq yalnız bir neçe mövzu var. Qalanları ise “kommunizmin tör-töküntüleridir” desek, yanılmarıq.

VETEN MÖVZUSU. Bu gün Azerbaycan cemiyyetinde süni vetenperverliyin hökm sürmesinde, belke de, bu inşalar da günahkardı. Orta mekteb bu gün şagirde serbest şekilde Vetenin ne olduğu, onun üçün ne anlam daşıdığını fikirleşemeye, düşünmeye icaze vermir. O, bunu dolayısı ile qadağan edir, bizi şablon cümlelerden, qurumuş ifadelerden istifade etmeye sövq edir: Odlar yurdu; Torpaq uğrunda ölen varsa, vetendir; Veten mene oğul dese, ne derdim?; Azerbaycan bütün dünya azerbaycanlılarının vetenidir; Veten qarşısında öz borcumu nede görürem?; Veteni sevmeyen insan olmaz, Olsa da, ol şexsde vicdan olmaz ; Deyirem, vetenin birce qış günü, Yaxşıdır qürbetin yüz baharından; Yoxsa da dünyanın ucu bucağı, Her yerden istidir ana qucağı. İnandırım sizi, baxmayaraq ki, men bütün bu sınaqlardan, eziyyetlerden keçmişem, gözüm hele de bu inşalara öyreşmeyib ve bu gün bunların adını çekerken qıcıqlanıram. Sizler özünüzü bir anlığa parta arxasında eyleşmiş şagird yerine qoyun ve fikirleşin ki, bu mövzuların her birinden inşa yazmalısınız. Nece de sıxıcıdır, elemi? Jurnalistika fakultesinde oxuyan telebeler bele, bu cür çeynenilmiş mövzulardan imtina ederdiler.

Eger tehlile baş vursaq, menim üçün şagirdin “Odlar yurdu”, “Azerbaycan bütün dünya azerbaycanlılarının vetenidir”, “Veten mene oğul dese, ne derdim?” başlıqlı inşaları nece yazması meqamı çox maraqlıdır. Siyahıdakı son iki inşanı ise 15 yaşlı gence tapşırmaq gülüncdür. Axı, xarici ölkede hele uzun müddet yaşamamış ve ya heç olmamış genc neye göre şeirde ifade olunan fikirle razılaşmalıdır? Belke, bu genc gelecekde xarici ölkede yaşamağı, ömrünü orada torpağa tağşırmağı üstün tutacaqdır? Ve ya “Veteni sevmeyen insan olmaz, Olsa da, ol şexsde vicdan olmaz”. Belke, kimse öz Vetenini sevmir, onda o, vicdansız olacaq? Axı, her bir vetendaşın sevib-sevmemek hüququ vardır.

QEHREMANLIQ MÖVZUSU. Bura aid olan inşalar: Qehremanlar ölmürler; Merdlik mübarizede yaranır; Milli qehremanlarımız; El igidleri ile tanınar. Göründüyü kimi bu mövzular da olduqca cansıxıcı ve yorucudur. Onu da qeyd edim ki, azerbaycanlı şagird Çingiz Mustafayevden başqa heç bir milli qehremanımızı tanımır ve çox zaman Koroğludan, Nebiden dem vururlar. Ola biler ki, inşaları tertib edenler düşünürler ki, şagirdler bu cür inşaları yazarken kimlerinse adlarını öyrenib bilecekler. Lakin men tertibatçılara teessüfle bildirmek isteyirem ki, gümanları sehv çıxıb ve çıxmalıydı da. Çünki, her hansı bir inşanı yazmazdan evvel hemin şexsde bu yazını yazmağa maraq olmalıdır. Bu cür mövzulardan behs eden inşalara maraq yaratmaq ise bugünkü heyatımızda real görünmür.

İNSAN MÖVZUSU. Düzü, belke de, ad seçimi ele de uğurlu deyil, amma bacardığım şekilde inşaları tesnif etmeye çalışıram. Bu mövzu etrafında bir neçe inşa var: Biz vetenin sabahıyıq. İnsan insanın dostudur. Valeh olduğum insan. Heyatda kimden nümüne götürürem. Dostluq qırılmaz zencirdir. Heç kes unudulmur, heç kes yaddan çıxmır. Burada en diqqetçekeni “Heyatda kimden nümüne götürürem”dir. Amma bu adda inşa daha çox ibtidai sinif şagirdlerine hevale edilseydi düzgün olardı.

QARIŞIQ MÖVZULAR. Bura Qarabağ, elm, emek ve s. bağlı inşalar daxildir. Onlardan bir neçesinin mövzuları çox ilgincdir: “Dünya azerbaycanlılarının birlik ve hemreyliyi her il bayram edilir.”, “İpek yolu tariximizidir”, “Ana haqqı, tanrı haqqı”. Yene, 15 yaşlı gencin bu barede ne yazacağı, hansı özel fikirlere sahib olacağı menim üçün maraqlıdır.

Azerbaycan dilinden şagirdlerin yazmalı olduqları inşaların mövzuları ile tanış olduqdan sonra sizi ABŞ ve Avropada yaşayan 15-18 yaşlı genclerin yazdıqları inşaların mövzuları ile melumatlandıracam. Nezerinize çatdırım ki, 10-cu ve 11-ci siniflerde bayaq sadaladığımız inşalar yeniden şagirdlerin görüşüne gelir ve yene yazıq mekteblilerin zehlesi tökülür.

Ana dili ingilis dili olmayanların bu dil üzre biliklerini yoxlamaq üçün bir neçe beynelxalq test proqramları mövcuddur. Onlardan en geniş yayılanı TOEFL testidir. Bu testin bir hissesi kimi TWE de var ki, burada ingilis dilinde yazı seviyyesi yoxlanılır. İmtahan zamanı iştirakçılardan teqdim olunan mövzu etrafında en azı birsehifelik inşa yazmaq teleb olunur. Xatırladım ki, Bakıdakı Amerikan Konsulluğu her il bu ölkenin orta mekteblerinde bir il pulsuz tehsil almaq üçün 9, 10, 11-ci sinif şagirdleri arasında FSA/FLEX imtahanları teşkil edir. Üç turdan ibaret olan bu imtahanın ikinci turunda şagirdler TOEFL testlerini de vermeli olurlar ki, TWE de bura daxildir. Bu testin teklif etdiyi bir neçe inşa mövzusuna nezer salaq:

• Bezileri hesab edirler ki, avtomobiller müasir heyatımızı asanlaşdırıb. Digerlerinin qenaetine göre ise, avtomobiller ciddi problemlere sebeb olmuşdur. Sizin fikriniz necedir? (Bu ve bütün diger mövzuların sonunda yazıçılardan fikirlerini esaslandırmaq teleb olunur)
• Heyatda uğur qazanmaq üçün insan en çox hansı keyfiyyetlere sahib olmalıdır (bilik, istedad, yumor hissi ve s.) ?
• Aşağıdakı fikirle razısınızmı? İnsan heç vaxt vacib qerarları tekbaşına vermemelidir.
• İnsanlar pul qazanmaq üçün işleyirler. Bes, sizce, işlemeyin başqa hansı sebebleri var?
• Aşağıdakı fikirle razısınızmı? İnsanlar müxtelif üslubda geyinende davranışları da deyişir. Siz deyişik paltarların insanların davranışlarına tesir etdiyi ile razılaşırsınızmı?
• Yaşadığınız şeher rehberliyi ölkenin en meşhur şexslerinden birinin şerefine şeherde heykel qoymaq isteyir. Siz bu şexsin kim olmasını isterdiz? Niye?
• Hediyye (oyuncaq, futbol topu ve s.) uşaqların inkişafına müsbet tesir gösterir. Bes, sizin elinizde imkan olsaydı, uşağa hansı hediyye vererdiz? Niye?
• İnsanlar başqa ölkeye köçdükde onların bezileri yeni ölkenin adetlerini menimsemeye çalışırlar. Digerleri ise öz milli adetlerini saxlamağı üstün bilirler. Bu iki seçimi müqayise edin. Siz hansın seçerdiz?

Bu gün qerb tehsil sisteminin şagirdlerden teleb etdiyi standartlar budur - mekteblilerin serbest fikir ireli sürmelerine, eqli inkişafına, yaradıcılıq qabiliyyetine yardımcı olacaq, onları derslerde daha feal iştirak etmelerine tekan verecek sade, besit inşalar. Bütün öyrencilerin de istedikleri artıq qeliblenmiş mövzulardan vaz keçmek, 3-4 sehife mecburi yazı yazmaqdan xilas olmaqdır. Ümid edirem, meqale ile tanış olduqdan sonra, müeyyen tehsil orqanları bu probleme daha da diqqet yetirerler.

En sonda qeyd etmeliyem ki, ne qeder de olsa, men de orta mektebde “normal” mövzulu inşa yazmaq şerefine nail olmuşam. Bele ki, 11-ci sinifde, bir defe yene inşa yazmalı olduğumuz gün müellim mövzunun adının “Men Tehsil Naziri olsaydım...” olduğunu söyleyir. Bütün sinif teeccüb içinde idi...

İnandırım sizi, növbeti ders gününde “beş” alan Ayselden, “iki” alan Cavanşire kimi hamı bu yazını bir sehife de olsa, qeleme almışdı. Azerbaycan dili dersi hele bu qeder maraqla qarşılanmamışdı. Bizler sebirsizlikle ayağa durub, öz inşasını oxuyan sinif yoldaşımıza qulaq asırdıq. Her kes, sanki, öz yazısına öz şexsi malı kimi baxır, özünü yazdıqlarına cavabdeh hiss edirdi. Söylenilen fikirlerden ancaq biri en orijinal ve qeyri-adi idi. Nergiz öz yazısında tehsil naziri olsaydı, bütün özel institutları bağlayacağını deyirdi. Elbette, bu fikir gülmeli de olsa, tebii idi ve bu kimi inşaların kasadlığından bugünkü 11-ci sinif şagirdinin, 18 yaşlı Azerbaycan vetendaşının ictimai mövzularda nece primitiv ve mentiqsiz düşüncelere sahib olduğunu eyani sübut edirdi.

а когда будет что-то новое почитать?

Aminazinka pishet:




Oy...oy.. Inshallah, letom budet. I super surpriz dlya vsex. Tema etogo raskaza budet o jizni, deyatelnosti studentov v Moskve. To est, o nas

Da, v 19 Iyunya ya vam skazal cto sobirayus pisat raskaz o jizni studentov v Moskve.. No, poka, ne pristupil k delu.. No, napisal odin raskaz. Ne znayu, kak polucilsya. Nadeyus, vsem ponravitsya. Esli budut kritiki, ne stesnyaytes.


Razkaz takje bil razmeshon na sayte www.bizimki.net

Vot i link:

http://bizimki.net/?p=112#more-112



Qarabağlı qoca atmilзeyi

Şirmemmed kişi oturdu. Зenesini yumruğu ьste qoyub, qapının arasından iзeri keзen gьneş şьasının yerde cızdığı uzun sarımtıl xette baxaraq xeyallara daldı. Yadına kendi dьşmьşdь. Ne vaxtı televizorda, qezetde Qarabağ barede nese oxuyurdu, eşidirdi, onu belece qem alır, qanadlarına mindirir, heyatının en gцzel, qayğısız, xoşbext anlarına зatdırırdı. Bele gьnlerde Şirmemmed kişi bьtьn gьnь ellerini arxasında зarpazlayıb, otağın bir başından o biri başına addımlaya-addımlaya, herden de gцzь yaşara-yaşara fikir зekirdi. Kişinin derdi, eslinde, teze derd deyildi. Kendden зıxdığı on ьз il idi, amma bu gьne kimi hele de ele eyni şeyi dьşьnьrdь... Onda, axı, onun neyi yoxuydu? Her şeyi vardı: atı, eşşeyi, mal-qarası, qoyunu-quzusu, toyuq-cьcesi... Daha bugьnkь kimi ьз toyuq, bir xoruz neydi? O vaxtı bele şeyleri ağlına bele getirmezdi. Toyuğun birin ele gьnaşırı kesib, plov qaynatdırardı. Qoyun-quzunun ise her heftesonu birinin boynun ьzьb, yayda kabab, qışda xaş bişirerdi. Evveller teze vaxtı цz-цzьnden soruşardı ki, gцren, kendden зıxanda o heyvanlar kime qaldı? Nese ağlına yeride bilmirdi ki, ermeniler onları gцtьrьb aparsın. Ona herden ele gelirdi ki, qaзqınзılıq dьşende onun цzь kimi qoyun-quzusu, mal-qarası, qırmızı pipikli ala-bezek xoruzu da kьlfetini yığıb qaзqın dьşьb ve indi de hansısa qaзqın dьşergesinde kiminse heyetinde, tцvlesinde yemlenirler. Şirmemmed kişi heз cьre tesevvьrьne getire bilmirdi ki, o heyvanları bu on ьз ilde qaзqın dьşergisinde kimse şaqqalayıb yesin. O, ele bilirdi ki, heyvanlarını ancaq цzь, цz ailesi, oğul-nevesi yeye biler. Ona gцre de, o heyvanlar hele de Qarabağın sefalı tebietinde, meşeli, soyuq bulaqlı uca dağlarında, yaşıl зemenliklerinde yaşayır, doğub balalayır ve Şirmemmed kişinin onlara dцnьşьnь gцzleyirler...
Şirmemmed kişinin kцhne adetiydi - gerek her gьn seherin gцzь aзılmamış durub gedeydi зцrek almağa. Sonra eve gele, televizoru aзıb, AZTV-ye зevire ve xeberleri dinleye. Şirmemmed kişi, sen deyen, Qarabağ derdi зeken adam deyildi. Amma qaзqın dьşergesine beynelxalq teşkilatlardan kim gelerdi, цzьnь atardı qabağa. Qonağın qolundan tutub, camaatın iзinden bir teher зıxardar, salar ikiotaqlı evine ve başlayardı deyinmeye. Ta o vaxta qeder zehletцkenlik ederdi ki, iзerinin dehşet boğanağından ve Şirmemmed kişinin ettцken-ettцken ”Başına dцnьm, Qarabağı bize qaytarın” sayıqlamasından sonra qonaq цzьnь onun derdine şerik, ona ьrekden acıyırmış kimi gцsterib, bir-iki yanıqlı sцz de deyir ve qaзırdı bayıra.
Şirmemmed kişi ьзьn, dьzь, Qarabağ her axşam dьşьb, heyetde samovar qaynadıb, birge зay iзdiyi, nerd oynadığı, ordan-burdan sцhbetleşdiyi kцhne qonşu kimi bir şeydi. Ne vaxtkı adı зekilerdi, yada dьşer, anılardı. Eslinde, Şirmemmed kişi yalan deyir, o, Qarabağı ona gцre isteyir ki, kendde qoyub geldiyi mal-qaranı, qoyun-quzunu, toyuq-cьceni, axır ki, gцre bilsin...

* * *

Qoca atmilзeyi alзaq tikan ve alaq otlarının arasında quruyub qalmış necisin ьstьnde oturmuşdu. Ne qeder sorurdu, boğazına bir şey getmirdi. Yayın bu gьnьnde quru boğazını islatmaq, boş qarnını neylese doldurmaq ьзьn uzun ve gergin axtarışdan sonra yaman ereset olmuşdu. Amma iki-ьз saatlıq gezintiden sonra qabağına зıxan ele bu it necisinden de heз ne tıxa bilmemişdi.
Sir-sifetinden dilxor gцrьnьrdь. Gцzleri hele de buğda boyda idi. Elleri ve ayaqları o qeder balacalaşmışdı ki, ele bilirdin, anadangelme şikestdi. Quru qanadları yorulmuş ve taqetden dьşmьşdь - yumrulanıb зцp olmuşdular. Bir terefden de isti ele terledirdi ki, daşlaşmış qanadları bedenine yapışırdı.
Qoca atmilзeyi necisin ьstьnden atlanıb, yere dьşdь ve yerde veziyyeti ondan beter, зцr-зцpe sьrьne-sьrьne geden qarışqanı izlemeye başladı. Milзek bir az teqib etdikden sonra uзub qarışqanın qabağında yere endi ve gцrdь ki, qarışqa lap pis gьndedir, ьstьnde eti zadı qalmayıb. Odur ki, ona bir tepik vurub, ağzın, burnun dağıtdı. Qarışqa yere serilib, bir mьddet yarı-huşsuz qaldı.
Torpaqdan da zehrimar iyi gelirdi. Adam sifetini ьз ay qırxmasa, ьzьnь nece tьk basarsa, torpağı da elece ot-alaq basmışdı.
Aniden milзeyin qulağına adam sesi geldi. Fikirleşdi ki, yeqin, yemeli nelerise olar. Ele ki, qanadlanıb, gцye uзmuşdu ki, bir de gцrdь, nese gцyden bir maye bunun ьstьne tцkьldь. Milзek guppultu ile bayaqkı necisin ьstьne yıxılır. Zerbeden hele цzьne gele bilmediyinden bir az yerinde dinmezce dayanıb, fikrinde ona kimi saydı. Sonra gцrende ki, her şey yerindedi, ayağa qalxdı ve sir-sifetine, ьst-başına bulaşmış mayeni qoxumağa başladı. İyi tanış idi, amma ne olduğunu mьeyyen ede bilmedi. Nese ağlına pis fikir geldi. Yoxlamaq ьзьn mayeden bir qurtum aldı ve o saat da tьpьrdь. Nцyьt idi. Milзek maraq iзinde vızıltıyla gцye uзdu ve bir de gцrdь ki, iki nefer yekeburun ellerindeki butulkanı yere qoyandan sonra ciblerinden kibrit зıxartdılar. Milзek o deqiqe veziyyeti başa dьşdь ve şaquli istiqametde var-gьcьyle yuxarı doğru uзmağa başladı. Lakin yekeburunlar ota od vuranda quru torpaq ele şiddetle цskьrdь ki, bьtьn alov gцyьn yeddinci qatına kimi qalxmağa başladı. Etrafı bir anlığa ele tьstь aldı ki, milзek ele bildi, bu deqiqe ona eleyhqaz vermeseler цzьnь itirecek.
Qoca atmilзeyi sьkanı ele aldı. Birinci bire verdi, sonra ikiye, sonra ьзe. Bundan artıq gede bilmezdi. Yaş o yaş deyildi.
Milзek ele sьretle uзurdu ki, ona ele gelirdi ki, qabağına ağac zad зıxsa, gьlle kimi deşib keзecek. Alov ve tьstь hele de onu teqib edirdi. Yaşının bu vaxtında milзeyin yaşamaq eşqi birden-bire o qeder bцyьdь ki, bir anlığa eynile deliqanlı vaxtlarında ineyi dişleyib, цkьzden qaзdığı kimi ьзden dцrde, sonra da beşe verdi. Qoca atmilзeyi vertolyot kimi gedirdi. Qanadları ele bir ses-kьy salmışdı ki, ele bilirdin, kimse burğuyla divar deşirdi...
Qoca atmilзeyi bayaqkı yerden зox uzaqlaşmışdı. Amma цzьnьn lengliyi ucbatından quyruğunun kiзik bir hissesine alov deymişdi. Qorxusundan o, bunu hiss elemedi. İndise quyruğundan gelen yanıq iyi ve onu ağrıdan bu yara o qeder şiddetli idi ki, milзek ele bilirdi, alov onu addımbaaddım izleyir, bir saniye gecikse, alov onu ele udub, hezm edecek ki, birdefelik o dьnyalıq olacaq.

* * *

Şirmemmed kişinin qanı it qanıydı. Yerinden terpenmek istemirdi. Ele hey fikirleşirdi. Bu gьn ”Xeberler”de eşitdiyi o qeder qanqaraldıcı idi ki, kişi emelli başlı dilxor olmuşdu. Seherden ne arvadının ьzьne baxa bilir, ne de ki, nevelerinin. Kim de soruşur ki, ne olub, deyir, heз ne, dьzeler. Amma bu heз dьzelesi işe oxşamırdı. Зьnki xeber ondan ibaret idi ki, bes, ermeniler işğal olunmuş erazilerde bir neзe kendde kьtlevi yanğına başlamışlar ve yanğından qorxan vehşi heyvanlar da Azerbaycana doğru qaзhaqaзdadılar. İndi de Şirmemmed kişi qorxurdu ki, birden onun heyvanları bu yanğında цler, ya da tutaq, heз цlmediler, qaзdılar bura sarı. Onda onları kim gцrse, tutub qapazlayacaq ve gьnlerin bir gьnь qohum-eqrabasın başına yığıb, heyvanları bala-bala kesib yeyecekler...
Şirmemmed kişinin birden qarnı ağrıdı...

* * *

Qoca atmilзeyi dayanmadan sьretle uзurdu. Bir terefden de isti hava onu lap elden salmışdı. Saata baxsaydı, belke de, ьз saatdı gцyde idi. Amma durmaq istemirdi, цlmeyi ağlına bele getirmirdi.
Birden burnuna nese qoxu geldi. ”Şaqqq” deye tormoz verdi, bir-iki defe kellemayallaq dombalaq aşdı. Semada etrafa boylana-boylana, bu gelen qoxunu ciyerlerine зekerek bir mьddet herlendi. Qoxu зox tanış idi. Amma ne qoxusu idi, kimin qoxusu idi bilmedi. Heyat sehifesini vereqlemeye hevesi yox idi. Ne de ki, yaddaşı, sen deyen, iti deyildi... Maraqdan ьreyi partlayırdı. Ele heyecanlanmışdı ki, bayaqkı alov, tьstь de yadından зıxmışdı. Başını aşağı endirib, yerdekilere nezer saldı. Burada зoxlu sayda tek-tek evler ve onların yan-yцresinde darısqal bağ-bağзa vardı. Yaşıllıq deyilen şey gцze deymirdi...
Bu vaxt ”zırrrr” deye birnefelik taxta tualetlerden biri aзıldı ve Şirmemmed kişi elinde aftafa зıxıb, eve sarı yцneldi. Qoca atmilзeyi gцrdьyьne inanmadı, o qeder mat-meettel qaldı ki, ağzı bir metr aзıldı. Elleri, ayaqları heyecandan tir-tir esirdi. Ele bildi, yuxudu. Elini atıb, qolundan зimdik aldı. Hiss eledi... Bir an bele dayanmadan qulaqbatırıcı ”vızzzz” sesiyle şaquli istiqametde gцyden yere raket sьretinde enmeye başladı. Bu defe, belke de, beşle yox, sekkiz-doqquzla gedirdi. Bilmek olmazdı. Dalıycan tьstь зıxırdı.
Şirmemmed kişi aftafanı evin gireceyindeki elьzyuyanın altına qoydu ve krantı aзaraq sabunla yuyunmağa başladı. Qoca atmilзeyi zırıltı ile onun ьstьne cumub, başında dayandı. Şirmemmed kişi ovucuna su doldurub, ьzьne зırpdı. Ellerini зekib, aynada цzьne baxanda nerd daşı boyda atmilзeyini gцrьb seksendi, başını sağa-sola ele celd fırlatdı ki, qoca atmilзeyi Şirmemmed kişinin başından sьrьşьb, зiynine dьşdь ve havalanıb, onun dцvresinde ora-bura herlendi. Şirmemmed kişi qapının ьstьnden asılmış tьl perdeni kenara зekib, otağa girdi. Televizor yanılı idi. O biri otaqdan qab-qacaq sesleri gelirdi. Ora metbex idi.
Şirmemmed kişi divanda oturub, televizora baxmağa başladı. Qoca atmilзeyi onun arxasınca otağa girmiş ve inde de gur vızıltı ile зıl-зırağın etrafında uзuşurdu. Sevincinden ne edeceyini, ne deyeceyini bilmirdi. Baxışları ancaq Şirmemmed kişiye ьnvanlanmışdı. Az qala gцz yaşlarını saxlaya bilmeyecek, hцnkьr-hцnkьr ağlayacaqdı. Qefleten, ьreyi dцzmedi, gцyde dayandı. Qanadların şekleyib, dьz Şirmemmed kişinin ьstьne şığıdı ve onun uzun, endrabadi burnunda oturdu. Kişi celd yerinden qalxıb, esebi-esebi kekeledi:
- Az, bu milзekцldьreni hara qoymusan?
- Divanın ьstьndedi.
- Az, yoxdu da, dedim, bunu bir yere qoyun. – Şirmemmed kişi цvkeli-цvkeli masaya yaxınlaşıb, qezet gцtьrdь ve boruşekilli dolayıb, milзeyin dalınca dьşdь.
Qoca atmilзeyi Şirmemmed kişinin elindeki qezeti gцren kimi işin ne yerde olduğunu anladı. Hьndьrden otaqda sьretle dцvre vurmağa başladı. Şirmemmed kişi ise sağ elinde qezet otağın ortasında dayanıb, qulağını sese vermişdi. Qoca atmilзeyi hedsiz heyecanlıydı. Artıq en eziz adamından bele qorxmağa başlamışdı.
- Aye, Şirmemmed, menem eee...
- İt oğlu it, dьş elime, gцr, seni neynirem...
- Ayy, ay Şirmemmed, qadan alım, menem eee... nağarırsan?
Qoca atmilзeyi ”vızzz vıız vııııızzz zzz vızzzzzzzz” deye nese vızıldayırdı. Bu Şirmemmed kişinin lap hirsine getdi. Onsuz da ele seherden ehvalı telx idi. İndi de bu yeke milзek vızıltı qopararaq, baş beynini aparırdı.
- Aye, Şirmemmed, neter yeni meni tanımırsan? Aye, ay Şirmemmed...
Kişi milзeyin dalınca otağı elek-velek edirdi. Bir defesinde ayağı stula deydi, yere saldı. Atdanıb-dьşmekden зıl-зıraq da terpenirdi. Metbexde bayaqdan qab-qacaq yuyan arvad kişinin sesini, kьyьnь eşidib, metbexin qapısında dayanaraq heyretle ona tamaşa edirdi. Yeke bir atmilзeyi evde vızıltı salaraq dцvre vurur, yetmiş dцrd yaşlı qoca, arıq Şirmemmed ise onun dalınca dьşьb, sцye-sцye deyinirdi.
- Aye, Şirmemmed, qurban olum, vurma meni. Aye, nedi sarımsaq iyi gelir? Aye, sen gedenden Aşot gьnde donuz, sarımsaq yeyirdi de... Aye, kabab yeseydim, tanıyardın...
Qoca atmilзeyi uzun bir vızıltıdan sonra divanın ьstьnden keзende Şirmemmed celd terpenib, onu gцyde vurur. Qoca atmilзeyi divara зırpılaraq beyin zedesi alır ve huşsuz veziyyetde divanın ьstьne dьşьr. Ne qeder зalışır ki, цzьnь ele ala, ayağa qalxa, bacarmır. Onda Şirmemmed kişi qezetin qırağıyla onu divandan yere salıb, ikinci defe kellesinden mцhkem ilişdirir. Aldığı ikinci ve ağır zerbeden sonra qoca atmilзeyinin iзalatı ağzından зıxır...

Хачапури по-африкански

Кофи вытащил деньги из кармана своих старых брюк и вышел из комнаты. В коридоре никого не было. Стены и пол этого коридора были окрашены желтоватой краской. Оказавшись здесь, он внезапно вспомнил фотографии саванны, которые сегодня утром увидел на веб-сайтах. И в первый раз за три года он подумал что, этот коридор очень похож на саванну. Он начал воображать, как выглядит это коридор-саванна. Ему показалось, что вдалеке стоят высокие деревья и низкорослые кустарники. На потолке сияет яркое солнце. И вот-вот, слева от лестницы появится огромный жираф.. Саванна всегда напоминала ему свою родину, поэтому он любил смотреть на ее фотографии. Даже фотографии своей страны, или своего родного города не трогали его так, как рисунки бесконечных саванн со своими дикими обитателями. Однако, он никогда не был в саванне. Он вообще не человек саванны. Иногда, как сейчас ему вспоминается, в детстве, его мать, устав от его баловства, угрожала, что ночью отведет его в саванну и оставит там. Но, он не знал, насколько близки те места, и только спустя несколько лет смог узнать, что между городом, в котором он жил, и саванной находится широкий лес, и сотни деревень. Поэтому, думал он, я зря верил маме.
Направляясь к лестнице, он продолжал чувствовать себя в глубине саванны. На нем была черная рубашка, с большим рисунком широко раскрывшим рот тигра. И сейчас вспомнив этот рисунок, в своем воображении он представлял себя не человеком, а именно тигром, который был готов напасть на жирафа выходящего из-за лестницы.

* * *

… Дорогой Кофи, как твои дела? Как учеба? Уже нормально говоришь по-русски? У нас все хорошо. Отец работает. А я каждый день готовлю ему еду и жду его прихода. По вечерам часто думаем о тебе, обсуждаем твои письма... Мы очень скучаем. Когда ты уехал, ты был таким маленьким. А, сейчас смотря на твои фотографии, думаю, как быстро ты повзрослел. Хотя и три года не короткий срок. Вчера бабушка была у нас. Спросила, есть ли новости от тебя. Я отдала ей твое последнее письмо. Твой отец распечатал его пару дней назад. Она начала читать. И не прошло и пяти минут как, вдруг она поцеловала письмо и начала плакать. Я хотела утешить ее. Но, так получилось, что я тоже растрогалась, и мы вместе долго плакали.. Три года без тебя. Иногда думаю, не надо было, отправлять тебя учиться в Россию. Конечно, я знаю, что я не права. Ты сдал сложный экзамен, который никто не смог сдать с нашего города и это твое полное право учиться там. Но просто, ты сам знаешь какое у меня чувствительное сердце. Когда по телевизору сообщают, что в Москве убили студента из Африки, я боюсь, вдруг назовут твое имя…

* * *

Он спустился на второй этаж и зашел в магазин, где была голубоглазая и светловолосая продавщица - Света. Он восхищался ее красотой и всегда любил беседовать с ней. “Ей наверно двадцать пять. Не меньше, не больше” - думал он. Пару раз он видел ее со своим парнем перед общежитием, и каждый раз размышлял о том, как повезло этому парню. Иногда, он даже жалел, что не завел с ней хорошее отношение, а то мог бы быть на месте того парня сразу после их первой же встречи. Но, три года тому назад их самая первая встреча не удалась. Дело в том что, когда Кофи в первый раз зашел в магазин, он не знал, как объяснить Свете, что он хочет купить. Поэтому говорил названия продуктов на английском, а Света, конечно же, не знала английский, и говорила в свою очередь на русском. В конце концов, после долгих объяснений, они смогли понять друг друга. Но она, повышая голос, гневно и строго пожаловалась, что приезжают из Африки, а на русском ни одного слова не знают.
Когда он вошел, Света слушала “Never let you go” Димы Билана, которую тот спел в Евровидение-2006. Увидев Кофи, она мягко улыбнулась.
- Как дела? – он улыбнувшись ей в ответ спросил.
- Нормально, Кофи… А как у тебя?
- У меня отлично.. Тебе, что, Дима Билан нравится?
- Да, а тебе нет?
- Я такие песни не люблю. Лучше хип-хоп.
- Ааа.. Понятно… И что хочешь?
- Как всегда..
- Десять штук яиц и пять лавашей?
- Ага...
- Ты заболеешь когда-нибудь, Кофи. Как можно так много яиц есть?
- Мы африканцы все можем.
- Ах, так! Ну, как хочешь. Но до меня доходят кое-какие слухи.
- И какие они?
- Не знаю, ты сам знаешь.
- Ааа.. не беспокойся.. все будет хорошо.
- Как скажешь…
Кофи расплатился с ней, взял продукты и поблагодарив вышел из магазина. По пути в свой номер он думал, как ему надоело все это...

* * *

Сынок, как поживаешь? У нас все отлично. На работе тоже хорошо. Как я уже тебе сообщил, нашего заведующего заменили. Позавчера он от кого-то узнал что, ты учишься в России, и позвал меня в свой кабинет. Потом спросил о тебе, и сказал что, такие молодые люди как ты, будущее нашей страны.. Эрнест открыл свою редакцию. Он уже не работает в столице. Хочет у нас в городе выпускать газету. По правде, говоря, не знаю, как оценить его идею, потому, что здесь мало интереса к газете. Но, Эрнест верит и уверяет меня, что все будет хорошо. Он мне еще сказал что, хочет, взять у тебя интервью, хочет ознакомить наших горожан с тобой. Он всем говорит, что ты гордость нашего города. Его ты знаешь, эмоциональный человек. Но дай Бог, пусть, все будет хорошо с ним, что бы он ни делал. В эту субботу будет свадьба младшего сына Патрика, нашего соседа… Сынок, я тоже очень скучаю. Ты единственный, кто у нас есть. Иногда даже чувствую себя виноватым, что не могу помочь тебе деньгами. Как отец, я должен был зарабатывать достаточно денег, чтобы ты навестил наc на каникулах..

* * *

Он положил лаваши и яйца на стол. Включил плитку. Взял нож и начал разрезать лаваши на три части. Вдруг он вспомнил е-мэйл от своих родителей, который сегодня утром прочитал и погрузился в размышления. Внутри него опять началась та родная скука, которая давно уже преследовала его. Он думал о матери. О папе. О своем городе. О том, как изменилась его жизнь, после того как самолет, привезший его в Москву, приземлился в аэропорту Домодедово.
В университете он познакомился со многими иностранными студентами. В основном, многие из них, учатся, как он сам, по государственной линии и получают стипендии и бесплатные авиабилеты два раза в году. Но, его страна, как и некоторые другие африканские страны, не имеет возможность обеспечить студентов государственной стипендией или бесплатными авиабилетами. Из-за этого они часто имели трудности с деньгами.
Если бы он захотел поехать на родину, это ему обошлось бы за четыреста двадцать четыре доллара. И еще это число надо умножить на два, так как надо вернуться и обратно. Он недавно узнал что, билет на самолет Москва – Каир стоит двести девяносто шесть долларов. А чтобы добраться домой, ему надо из Каира поехать на поезде в столицу соседней страны. А оттуда на автобусе в свой город. И все это займет восемь дней и обойдется в сто двадцать восемь долларов. Есть и другой вариант, которым он пользовался, когда приехал в Россию. Из Каира можно сразу полететь в столицу своей страны. Но билет стоит двести восемнадцать долларов.

* * *

Дорогие мои родители, рад услышать, что у вас все хорошо. У меня тоже все нормально…
… Мама, я тоже скучаю по вас. Бабушке и всем, кого увидишь, привет передай от меня. И не надо плакать из-за меня. Я жив, цел и невредим… Не говорите о таких вещах. Вот, в Москве снег идет. Очень красиво. Я знаю, что ты всегда хотела дотронуться до снега. Дай Бог, когда я вернусь, начну работать и зарабатывать хорошие деньги, и в один день привезу тебя в Москву, и ты увидишь, каким бывает снег…
Отец, у меня все отлично, почему говоришь, что тебе стыдно?.. Не все же люди бывают богатыми. Я вами очень доволен. Прошло три года, и еще через два с половиной я приеду. Не беспокойтесь, у меня все хорошо. Кузену привет передай и скажи что, я поддерживаю его и с удовольствием дам интервью... Я рад за свадьбу Паа. Привет передай им от меня..
И в конце, наверное, этим летом у меня для вас будет хороший сюрприз. Но, пока ничего не скажу. Поживем, увидим. Обнимаю вас и целую …

* * *

Прошло двадцать минут после полуночи. Он сидел и ждал. Непрерывно глядел на часы, висящие на стене - его взгляд будто зацепился за стрелки.
В комнате царила страшная тишина. Как будто все, что было между этими четырьмя стенами, поклялись, держать язык за зубами. Даже не было слышно ни малейшего звука музыки, которую слушал в наушниках его друг, поделивший с ним одну комнату.
Он не любил тишину. Иногда боялся ее. По его мнению, у тишины был голос, хотя она была немой. А у шума все наоборот. У него голос есть, но он глухой. Поэтому, тишина, которая может слышать самые неслышные звуки, всегда страшит человека. Но никогда не говорит об этом.
Бывала, что эта тишина в комнате, время от времени прерывалась редкими звуками, доносящимися с коридора. Он уловил голос араба, который разговаривал по телефону, услышал успокаивающую песню вьетнамки на своем языке, и китайцев, которые громко спорили в коридоре.
… И вдруг стук в дверь. Он, неслышно прошептал - “Yes!” - и подошел к двери:
- Hi, man*! Как дела? – воскликнул высокий парень, стоящий у двери.
- Ооооо, Дима, нормально, как у тебя?
- Не плохо… Есть хачапури?
- Конечно! Сколько?
- Два хачапури и одну колу.
- Хорошо. Подожди немножко.
Кофи вернулся в комнату. Вытащил две штуки яиц и одну баночку “Coca-Cola” из холодильника. Потом, разбив яйца, содержимое вылил в сковородку и поставил ее на плитку. За короткое время приготовились глазуньи. Затем, взяв их аккуратно, положил на два куска лаваша и принес Диме.
- Спасибо, Кофи. Что бы мы делали без тебя? В двенадцать магазин закрывают, из общаги не выпускают… Хорошо что, ты делаешь эту работу, – поблагодарив и заплатив сорок пять рублей Дима ушел. А Кофи с довольным видом считая деньги, вошел в комнату и, открыв свою маленькую сумку, которую держал под матрасом, положил туда деньги. Сейчас у него было 250 долларов и 5480 рублей. Если все пойдет хорошо – Кофи подумал – к концу учебного года наконец-то у него будут достаточно денег, чтобы поехать и навестить родителей.


* Hi, man!– Привет, мужик! (англ.)

спасибо Вам! немного печальная история, а ведь реально и нашим студентам приходится так собирать копейки...

Спасибо вам за то, что прочитали.

Утверждает Перейра

В одном из московских книжных магазинах в мои руки попала книга «Утверждает Перейра» итальянского писателя Антонио Табукки. В силу того, что я не был знаком современной итальянской литературой и никогда не услышал об этом авторе, книга не возбудила никакого интереса во мне. Но, прочитав на обложке, что она принесла своему автору мировую известность, получила четыре итальянские премии и была экранизирована, я твердо решил приобрести ее.

По правде, говоря, ничего необыкновенного от «Утверждает Перейра» я не ожидал. Однако, приступив к чтению, вскоре понял, что мне посчастливилось настоящее литературное произведение, которое в наше время трудно стало находить.



Действие в книге происходит в фашистской Португалии 1938 года. Главный образ – это журналист доктор Перейра. Он работает редактором страницы культуры в вечерней столичной газете «Лисабон». Доктор Перейра католик, большой любитель французской литературы. В газете печатает рассказы французских писателей, которые он сам переводит. У него больное сердце. Жена давно умерла, но, он и по сей день часто стоит перед ее портретом и говорит с ней. Он живет один. Он несчастлив.

Жизнь доктора Перейра меняется, после того как, он жарким летним днем прочитает статью о смерти в одном из журналов, которая была отрывком из дипломной работы Монтейру Росси - выпускника философского факультета. Доктор Перейра решает связываться с ним. Он утверждает, что тогда хотел просто обсудить с ним смерть, так как в то время часто думал о воскресении души, и, прочитав статью, подумал, что с Монтейру Росси можно беседовать на эту тему. Но, оказывается, Монтейру Росси такие темы не интересовали. Он даже признал, что ту дипломную работу списал. Тогда Перейра, сам не зная почему, предлагает ему писать некрологи об известных писателях для газеты, которые могли умереть со дня на день.

Но, что бы Монтейру Росси ни писал, они не были годны для газеты. В его некрологах говорилось больше о политической стороны творчества и личности писателей. И печатать такие некрологи в фашистской Португалии означало бы играть со смертью. К большему удивлению, как утверждает Перейра, он все-таки не выкидывал его работы и вкладывал в папку с надписью «Некрологи».

Далее ход событий усложняется. Монтейру Росси со своей подругой Мартой занимается антифашистской деятельностью. Уезжает в Испанию. Но, при этом продолжает писать некрологи, чтобы зарабатывать деньги. А доктор Перейра в свою очередь продолжает платить за них, хотя и не собираясь напечатать. Как утверждает Перейра, в то время сам он тоже не понимал, почему еще не уволил Монтейру Росси.

Вскоре все становится ясным. В беседе с доктором Кардосу, который был его врачом в клинике талассотерапии, Перейра говорит, что нуждается в раскаянии. А когда доктор Кардосу просит его быть откровенным, доктор Перейра отвечает: “Я сомневаюсь, вдруг эти ребята правы? Если так, то моя жизнь теряет всякий смысл: бессмысленно было, учиться на филологическом факультете в Коимбре и считать, что литература – самая важная вещь в мире, бессмысленно быть редактором отдела культуры в какой-то вечерке, где ты не можешь высказать собственное мнение, и вынужден печатать французские новеллы девятнадцатого века, бессмысленно все, и от этого хочется раскаяться во всем, словно ты уже другой человек, а не тот Перейра, который всю жизнь занимался журналистикой, как будто я должен от чего-то отречься”.

В конце августа того года Монтейру Росси возвращается в Лиссабон. Его антифашистская деятельность разоблачена и сейчас он находится в розыске. У него кроме доктора Перейры нет другого человека, кто бы мог помочь ему. Следовательно, придя к нему, он просит прожить некоторое время в его квартире. Доктор Перейра в очередной раз, несмотря на угрожающую ему опасность, не отказывается.

На следующий день, как ни странно, в его квартиру приходят трое мужчин с пистолетами в руках. Они выдают себя за полицейских и сообщают, что осведомлены об укрытии Монтейру Росси в этом доме и пришли, чтобы дать ему маленький урок. Доктор Перейра возражает, пытается не пропускать их в дом, но скоро получает удар рукояткой пистолета. Затем полицейские заходят в другую комнату, где находят юношу, и, жестоко избивая, выполняют свой маленький урок. Однако этот самый урок кончается убийством Монтейру Росси. Выходя из дома, они предупреждают Перейры, чтобы никому об этом не рассказывал…

Доктор Перейра все хорошо обдумывает и решает написать статью с заголовком «Убит журналист», где описывает случившийся происшедшие. На следующий день он приходит в типографию и, обманывая метранпажа с помощью доктора Кардосу, который на телефоне притворяется майором, печатает свою статью в «Лисабоне» и... бежит из страны.

Еще пара слов о литературных качествах «Утверждает Перейра». Слог повествования книги обычный, даже можно сказать монотонный, но при этом ни в коем случае не устаешь от чтения. С начала до конца книги чувствуется высокий профессионализм и талант автора. Книга написана в крайне искреннем духе, что порой поражала меня. Часто мне казалось, будто ее написал не иностранный автор, а кто-то из наших. В итоге, к концу книги я начал чувствовать себя португальцем, хотя никогда не был в этой стране.

В тексте книги часто, даже можно сказать, через каждые пять-шесть предложений встречается фраза «утверждает Перейра». При ее чтении я думал, что наверно доктор Перейра сидит на допросе и рассказывает всю свою историю полицейским или кому-то из государственных органов. Но, оказывается все совсем иначе. В примечании в конце книги, которое принадлежит самому автору, он сам вносит ясность в этот вопрос.

Книга «Утверждает Перейра» содержательна, интересна, профессионально написана. Как и все прочие замечательные книги, она тоже своеобразна. Каждый раз, когда я брал в руки эту книгу, нет разницы, это был день, вечер или ночь, при ее чтении я всегда чувствовал себя на рассвете дня.